Szkolenia | Kursy | Usługi – METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ | Przesłuchania policyjne. Przesłuchania ABW. Przesłuchanie na prokuraturze. Przesłuchania CBA. Przesłuchanie w sądzie. Przesłuchanie w administracji KPA. Sposoby przesłuchiwania podejrzanych. Wydobywanie zeznań. Przesłuchania. Metody przesłuchań. Techniki przesłuchań. Sposoby przesłuchań. Wymuszanie zeznań. Zakazane techniki przesłuchań. Niedozwolone metody przesłuchań. Przesłuchanie podejrzanego. Przesłuchanie oskarżonego. Przesłuchanie świadka. Przesłuchanie świadka KPA. Przesłuchanie strony KPA. Przesłuchanie zatrzymanego. Policja przesłuchania. Przesłuchanie pokrzywdzonego. Tortury w trakcie przesłuchania. Wzmocnione techniki przesłuchań. Ulepszone techniki przesłuchań. Zaawansowane techniki przesłuchań. Wzmocnione metody przesłuchań. Ulepszone metody przesłuchań. Zaawansowane metody przesłuchań. Prawo przesłuchania. Przesłuchujący. Przesłuchiwany. Słuchający. Słuchany. Manipulowanie przesłuchiwanym. Nielegalne metody przesłuchań. | Szkolenia METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ. Kursy METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ. | Metody i techniki oporu w trakcie przesłuchań szkolenie/kurs. | Artur Frydrych – Wykładowca, Licencjonowany detektyw – szkolenia techniki i metody przesłuchań. - Szkolenia | Kursy | Usługi – SZKOLENIA WEWNĘTRZNE – szkolenia dla firm i instytucji, szkolenia zamknięte, szkolenia in company, usługi szkoleniowe. Artur Frydrych. Szkolenia praktyczne. Warsztaty dla firm. Szkolenia dla urzędów. Szkolenia dla urzędników.

Metody i techniki

przesłuchań

Nie ma

ludzi niewinnych.

Są tylko niewłaściwie przesłuchani.

Feliks Dzierżyński

Przesłuchania:

► Szkolenia wewnętrzne

► Metody i techniki przesłuchań. Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu.
► Metody i techniki przesłuchań w postępowaniach administracyjnych (KPA).
► Metody prowadzenia rozmów wyjaśniających dla audytorów i komórek kontroli wewnętrznej.

► Usługi eksperckie

► Kontakt

METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ | Przesłuchania policyjne. Przesłuchania ABW. Przesłuchanie na prokuraturze. Przesłuchania CBA. Przesłuchanie w sądzie. Przesłuchanie w administracji KPA. Sposoby przesłuchiwania podejrzanych. Wydobywanie zeznań. Przesłuchania. Metody przesłuchań. Techniki przesłuchań. Sposoby przesłuchań. Wymuszanie zeznań. Zakazane techniki przesłuchań. Niedozwolone metody przesłuchań. Przesłuchanie podejrzanego. Przesłuchanie oskarżonego. Przesłuchanie świadka. Przesłuchanie świadka KPA. Przesłuchanie strony KPA. Przesłuchanie zatrzymanego. Policja przesłuchania. Przesłuchanie pokrzywdzonego. Tortury w trakcie przesłuchania. Wzmocnione techniki przesłuchań. Ulepszone techniki przesłuchań. Zaawansowane techniki przesłuchań. Wzmocnione metody przesłuchań. Ulepszone metody przesłuchań. Zaawansowane metody przesłuchań. Prawo przesłuchania. Przesłuchujący. Przesłuchiwany. Słuchający. Słuchany. Manipulowanie przesłuchiwanym. Nielegalne metody przesłuchań. | Szkolenia METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ. Kursy METODY i TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ. | Metody i techniki oporu w trakcie przesłuchań szkolenie/kurs. | Artur Frydrych – Wykładowca, Licencjonowany detektyw – szkolenia techniki i metody przesłuchań.

Metody i techniki przesłuchań.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Prowadzenie rozmów wyjaśniajacych. Wykrywanie kłamstwa.

Jedyne

takie szkolenie w Polsce!

Zaprojektowanie i prowadzone przez Specjalistów Wywiadu Gospodarczego!

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Tytuł szkolenia:

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Prowadzenie rozmów wyjaśniajacych. Wykrywanie kłamstwa.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Opis szkolenia:

PRZESŁUCHANIE – to czynność definiowana prawem ale i psychologią. I choć to dwie bardzo odległe definicje, to jednak się wzajemnie nie wykluczają. Poniekąd nawet dopełniają i uzupełniają się nawzajem. Definicja psychologiczna, w dużym uproszczeniu sprowadza przesłuchanie do rozmowy dwóch stron (osób) na której przebieg obie mają wpływ poprzez wzajemną interakcję. Definicja prawna czynności przesłuchania określa wymogi formalne jakie muszą być spełnione, aby rozmowę nazwać przesłuchaniem w prawnym rozumieniu tego słowa i aby owa „rozmowa” powodowała określone kodeksowo skutki prawne.

Przesłuchanie to proces przede wszystkim psychologiczny którego cel jest poznawczy. Skuteczne przesłuchanie jest dalekie od prymitywnych wzorców znanych z filmów sensacyjnych czy pozbawionych należytego kontekstu i wyjaśnienia procesów relacji dziennikarskich.

Przesłuchiwani jesteśmy permanentnie. I to nie tylko przez policjantów, prokuratorów, urzędników organów kontroli, sędziów itd… Nie rzadziej też sami przesłuchujemy. I nawet nie mamy tego świadomości. Rodzice przesłuchują dzieci na okoliczność „tego co było w szkole”. Szefowie przesłuchują podwładnych rozliczając ich z powierzonej pracy. Audytorzy przesłuchują na okoliczność badanego zdarzenia. I przykłady można by mnożyć… Tylko najczęściej nikt nie nazywa tego przesłuchaniem. Wolimy synonim „rozmowa”.

Profesjonalne przesłuchanie to swoista gra psychologiczna nastawiona na określone cele pomiędzy przesłuchującym a przesłuchiwanym. Gra wymagająca wiedzy, znajomości taktyki i umiejętność doboru metody badania. To umiejętność rozpoznania intencji, ujawnienia obaw badanego, przyczyn jego ewentualnej nieszczerości i przełamania jego oporów. To kwestia nie tylko identyfikacji kłamstwa, ale i obiektywnej oceny jego przyczyny. Wszak nie zawsze kłamstwo jest skutkiem zamierzonym kłamiącego. To kwestia takiego poprowadzenia rozmowy aby wydobyć pozornie niedostępne (zapomniane) informacje z pamięci słuchanego. Ale to także techniki behawioralne prowadzące do oceny postawy badanego często bez jego świadomej współpracy.

Umiejętne prowadzenie takich rozmów pozwala nie tylko na ujawnienie „czarnej owcy” w zespole, ale i na rzetelną ocenę naszych współpracowników i ich lojalności wobec pracodawcy. Pozwala ujawniać postawy dwulicowe i wykzaywać rzeczywiste intencje osób wobec badanego zjawiska (zdarzenia czy czynności). Umożliwia rozpoznawanie kontrahentów podczas procesów negocjacyjnych.

Znajomość poszczególnych technik pozwala nam także na skuteczną obronę i rozpoznanie ich stosowania wobec nas. A to ostatnie może być nam przydatne coraz częściej. Bo coraz częściej możemy zetknąć się z osobami profesjonalnie przygotowanymi do prowadzenia takich „rozmów”. Z metodyki przesłuchań szkoleni są nie tylko policjanci, prokuratorzy czy sędziowie w stosunku do których to nawet nie powinno nikogo dziwić. Szkoleni w tym zakresie są także urzędnicy wielu państwowych organów kontroli (np. skarbowych), inspektorzy, audytorzy wewnętrzni w korporacjach itd… Lista jest naprawdę długa i coraz dłuższa.

Wszystkich zainteresowanych tematyką zapraszamy do udziału w szkoleniu.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

To jest ważne!

Wiem, jak często pytania pojawiają się wiele dni, a nawet tygodni po zakończeniu szkolenia, dlatego w ramach zagadnień objętych programami moich szkoleń, ich uczestnicy mają możliwość indywidualnej konsultacji także po zakończeniu szkolenia drogą elektroniczną lub osobiście gdyby zaszła taka potrzeba bez dodatkowych opłat.

Pozostaję do dyspozycji.

Zapraszam.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Program szkolenia:

ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE.
► Czym jest przesłuchanie a czym rozpytanie.
► Przesłuchanie w ujęciu prawno-procesowym.
► Przesłuchanie w ujęciu psychologicznym.
► Zasady i wymogi formalne dot. zasad i sposobów prowadzenia przesłuchania wg. przepisów prawa.
► Gra pozorów pomiędzy słuchającym i słuchanym (reguły i schematy).
► Wywieranie presji fizycznej.
► Wywieranie presji psychicznej.
► Kłamstwo, konfabulacja czy szczera nieprawda?
► Jakie "figle" płata mózg świadka / uczestnika zdarzenia?
► Komunikacja i przekazy pozawerbalne.
► Mowa ciała zdradzi więcej niż słowa.

CEL PRZESŁUCHANIA.
► Operacyjny.
► Procesowy.

ORGANIZACJA PRZESŁUCHANIA.
► Przygotowanie się do przesłuchania.
► Miejsce / pomieszczenie.
► Cele przesłuchania.
► Metody przesłuchania.
► Etapy przesłuchania.
► Czynności wstępne (faza formalna).
► Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi).
► Etap szczegółowych pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych).
► Etap czynności końcowych.
► Ocena zeznań złożonych i ich znaczenie w procesie karnym.
► Dokumentowanie zeznań.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA Z OSOBAMI NALEŻĄCYMI DO SZCZEGÓLNYCH KATEGORII.
► Osoby w podeszłym wieku.
► Dzieci.
► Osoby będące pod wpływem środków odurzających.
► Osoby chore psychicznie.
► Osoby z immunitetem.

PAMIĘĆ LUDZKA.
► Podstawy funkcjonowania pamięci człowieka.
► Typy i rodzaje pamięci.
► „Figle” płatane przez mózg.
► Luki w pamięci i ich samouzupełnienia.
► Szczera prawda i obiektywne kłamstwo w jednym.

ŚLAD PAMIĘCIOWY.
► Czym jest ślad pamięciowy.
► Ochrona śladu pamięciowego.
► Niszczenie śladu pamięciowego.

RODZAJE PYTAŃ, ICH CELE I WYKORZYSTANIE.
► Pytania otwarte.
► Pytania zamknięte.
► Pytania behawioralne.
► Pytania przynęty.
► Pytania naprowadzające.
► Pytania z ukrytą odpowiedzią.
► Pytania zamykające.

PODSTAWOWE METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.
► Przesłuchanie metodą “wywiadu poznawczego”.
► Metoda ujawniania związku świadka ze sprawą.
► Metoda perswazji.
► Metoda przypominania.
► Metoda wytwarzania u świadka poczucia bezpieczeństwa.
► Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa.
► Metoda „ślepej uliczki".
► Metoda „wszechwiedzy".
► Metoda szczegółowych pytań.
► Inne techniki i metody…
► Przesłuchanie „metodą FBI”.

OCENA DOPUSZCZALNOŚCI STOSOWANIA WYBRANYCH TECHNIK I METOD PRZESŁUCHAŃ.
► Ocena skuteczności.
► Ocena legalności.
► Aspekt etyczny.
► Aspekt prawny.
► Zasadność użycia.

GRY MANIPULACYJNE W TRAKCIE PRZESŁUCHANIA.
► Przykładowe gry psychologiczne i ich ukryte cele.

NARZĘDZIA BEHAWIORALNE STOSOWANE W TRAKCIE PRZESŁUCHAŃ.
► Rodzaje technik i narzędzia stosowania.
► Okoliczności i sposoby stosowania.
► Metody stosowania.
► Cele stosowania.
► Oczekiwane rezultaty.

OMÓWIENIE ORAZ OCENA LEGALNOŚCI I SKUTECZNOŚCI WYBRANYCH TECHNIK STOSOWANYCH PODCZAS PRZESŁUCHAŃ.
► Przedstawienie fałszywego obrazu sytuacji procesowej podejrzanego.
► Zadawanie pytań sugerujących odpowiedź i zamkniętych.
► Kumulatywne przedstawianie dowodów winy.
► Przedstawianie fałszywych dowodów winy.
► Wskazywanie na łatwość w uzyskaniu dowodów winy.
► Metoda selektywnego prezentowania materiału dowodowego.
► Obiecywanie niższego wymiaru kary.
► Udowadnianie sprzeczności w wyjaśnieniach.
► Prezenty.
► Podawanie wersji zdarzenia zawierającej fałszywe informacje.
► Dobry – zły policjant.
► Stosowanie presji.
► Napięcie.
► Cisza.
► Wielogodzinne przesłuchania.

DOSTOSOWYWANIE TECHNIKI PRZESŁUCHANIA do osoby przesłuchiwanej, osoby przesłuchującego, oraz celu przesłuchania.

DEHUMANIZACJA ŚLEDCZEGO.
► Przyczyny i przebieg procesu.
► Skutki procesu.
► Narzędzia przeciwdziałania.

ELEMENTY MOWY CIAŁA W TRAKCIE PRZESŁUCHAŃ.
► Zachowania i przekazy pozawerbalne.
► Spójność przekazu werbalnego z niewerbalnym.

WYBRANE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WIARYGODNOŚĆ ZEZNAŃ.
► Czynniki wpływające na zapamiętywanie i odtwarzanie materiału pamięciowego.
► Rodzaje i typy pamięci.
► Etap uzyskiwania treści informacyjnych - spostrzegania.
► Etap zapamiętywania i przechowywania treści informacyjnych.
► Etap przekazu treści informacyjnych - reprodukcji.
► Czynniki wpływające na spostrzeżenia.

KRYTERIA ANALIZY WIARYGODNOŚCI ZEZNAŃ.
► Kryteria wiarygodności wg. W. Sterna.
► Kryteria wiarygodności wg. F. Arntzena.
► Kryteria wiarygodności wg. U. Undeutscha.
► Kryteria wiarygodności wg. E. Littmana i H. Szewczyka.
► Kryteria wiarygodności wg. G. Kohnkena.
► Kryteria wiarygodności wg. Z. Martena.
► Kryteria wiarygodności wg. M. Stellera.
► Kryteria wiarygodności wg. D. Skowrońskiego.

BŁĄD A KŁAMSTWO.
► Błędy spostrzegania wzrokowego.
► Błędy spostrzegania słuchowego.
► Błędy spostrzegania dotykowego.
► Złudzenia i omamy.

RODZAJE KŁAMSTWA.
► Kłamstwo normalne.
► Fantazjowanie.
► Pseudologia fantastica - (mitomania).
► Konfabulacja.

METODY BADAJĄCE KŁAMSTWO W ZEZNANIACH.
► Sytuacja składania fałszywych zeznań.
► Kryteria wiarygodności ze względu na treść zeznań.

TECHNIKI OPORU (OBRONNE) stosowane w trakcie przesłuchań.

PRZESŁUCHANIA Z UŻYCIEM TECHNICZNYCH LUB CHEMICZNYCH ŚRODKÓW WSPOMAGAJĄCYCH.
► Możliwości.
► Aspekt techniczny.
► Aspekt etyczny.
► Aspekt prawny.
► Skuteczność.

PRZESŁUCHANIA POZOROWANE.
► Rozmowy prewencyjne.
► Rozmowy maskujące i dezinformujące.
► Pozyskiwanie źródeł.
► Inne cele.

UJAWNIANIE KŁAMSTWA I NIESZCZEROŚCI.

► Wprowadzenie.
1. Definicja kłamstwa.
2. Socjotechnika kłamstwa.
3. Nieszczerość a kłamstwo.
4. Manipulacja a kłamstwo.

► Rodzaje metod badających kłamstwo w zeznaniach.
1. Metody psychologiczne.
2. Metody fizjologiczne.

► Rodzaje kłamstwa.
1. Kłamstwo normalne.
2. Fantazjowanie.
3. Pseudologia fantastica.
4. Kłamstwo patologiczne.
5. Konfabulacja.

► O kłamstwie i kłamiących.
1. Społeczne postrzeganie kłamstwa na przełomie wieków i dzisiaj.
2. Przyczyny kłamstwa.
3. Kłamstwo celowe.
4. Kłamstwo normalne kontra kłamstwo patologiczne.
5. Motywy kłamstwa.
6. Emocje które towarzyszą kłamaniu.
7. Czym jest kłamstwo w kontekście badania szczerości wypowiedzi?
8. Ekspresja szczerej emocji.
9. Charakterologiczne motywy kłamstwa.
10. Fizjologiczne objawy i symptomy ujawniające kłamstwo.

► Wykrywanie i identyfikacja niewerbalnych symptomów kłamstwa.
1. Twarz rozmówcy.
2. Dłonie rozmówcy.
3. Stopy i nogi rozmówcy.
4. Mruganie rozmówcy.
5. Ramiona rozmówcy.
6. Oczy rozmówcy.
7. Awersja rozmówcy.

► Kryteria oceny wiarygodności wypowiedzi/relacji.
1. Kryteria ogólne.
2. Kryteria szczegółowe.
3. Kryteria motywacyjne.
4. Specyficzne elementy zdarzenia.

► Rozmowa z potencjalnym kłamcą i popełniane błędy oceny.
1. Pozorowana wiara w kłamstwo.
2. Testowanie wiedzy ukrywanej.
3. Błąd odrzucenia prawdy.
4. Błąd przyjęcia kłamstwa.
5. Błąd oceny symptomów.
6. Błąd oceny motywów zachowania.
7. Technika utożsamienia się.

► Podstawowe strategie kłamania i nieszczerości.
1. Kłamstwo polegające na ukrywaniu prawdy.
2. Kłamstwo polegające na fałszowaniu emocji.
3. Kłamstwo polegające na uwiarygodnianiu fałszywych faktów.
4. Kłamstwo polegające na manipulowaniu przekazem faktów.

Wykłady wzbogacone o liczne prezentacje multimedialne, filmy i przykłady obrazujące omawiane tematy oraz zajęcia warsztatowe.

Po szkoleniu
KONSULTACJE INDYWIDUALNE
dla zainteresowanych!

UWAGA!
Na życzenie zamawiającego szkolenie:

Możliwość rozbudowy szkolenia o dodatkowy moduł pt.
► PRAWA PRZESŁUCHIWANEGO WG. KPK i innych przepisów (np. uprawnienia świadka, podejrzanego, poszkodowanego). - dodatkowy dzień szkolenia.

Możliwość rozbudowy szkolenia o dodatkowy
► MODUŁ WARSZTATOWY - dodatkowy dzień szkolenia.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Dopasowanie szkolenia:

Istnieje także możliwość zorganizowania tego szkolenia w wersji skróconej w oparciu o wybrane bloki tematyczne oraz rozszerzonej w oparciu o bloki tematyczne innych szkoleń z mojej oferty, jak też dodania zagadnień wynikających ze specyfiki zadań zlecającego. W sprawie szczegółów zapraszam do kontaktu bezpośredniego.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Dodatkowe informacje:

► Realizacja szkolenia:

Wyżej opisane szkolenie w zakresie metod i technik przesłuchań realizowane jest jako szkolenie wewnętrzne dedykowane osobom wskazanym przez zamawiającego oraz jako szkolenie otwarte ogólnodostępne na które może zapisać się każdy zainteresowany.

► Czas szkolenia:

Szkolenie trzydniowe.
(ok. 21 godzin.)

► Miejsce szkolenia:

Oferowane szkolenie jest realizowane stacjonarnie z dojazdem do klienta na terenie całego kraju w miejscu uzgodnionym ze zlecającym (dot. szkoleń wewnętrznych).

► Cena szkolenia:

Zobacz cennik szkoleń indywidualnych i realizowanych w małych grupach udostępniony w sekcji informacji ogólnych o szkoleniach na stronie głównej: SPECJALISTA.edu.pl.

► Informacje uzupełniające:

Szkolenia w których stawiamy na jakość. Dodatkowe informacje organizacyjne dotyczące realizacji szkoleń udostępniamy w sekcji informacji ogólnych o szkoleniach.

► Dopasowanie szkolenia:

Każdy z proponowanych programów szkoleń może zostać zmodyfikowany w sposób uwzględniający życzenia zamawiającego, także poprzez dodanie zagadnień zawartych w programach innych szkoleń prezentowanych na tej stronie (dot. szkoleń wewnętrznych).

► Zamawianie szkolenia wewnętrznego:

W sprawie zamówienia szkolenia w wersji wewnętrznej (dedykowanej pracownikom zamawiającego), zapraszam do kontaktu bezpośredniego z wykładowcą.

► Zapisy indywidualne na szkolenia ogólnodostępne:

W sprawie dodatkowych informacji oraz zapisów indywidualnych na szkolenia otwarte proszę o kontaktowanie się bezpośrednio z Organizatorem szkolenia:

Ośrodek Edukacyjny FORUM Anna Hoffmann
ul. Żółkiewskiego 4/2, 70-345 Szczecin
tel. 91-489-64-55, 434-29-79, 466-90-97
fax 91-433-26-90, biuro@szkolenia-forum.pl

www.szkolenia-forum.pl

Wykładowca nie prowadzi zapisów indywidualnych na szkolenia ogólnodostępne.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Wykładowca:

Artur Frydrych

Wykładowca, Specjalista ds. Bezpieczeństwa Informacji i Socjotechniki, Operator Informacji, Licencjonowany detektyw.

Od 2003 roku w oparciu o wcześniej zdobyte doświadczenie zawodowe oraz stale poszerzaną wiedzę teoretyczną i praktyczną jako niezależny specjalista świadczy usługi szkoleniowe, konsultacyjne i realizacyjne na rynku komercyjnym dla firm i instytucji. Prowadzi audyty bezpieczeństwa i socjotechniczne zarówno metodami tradycyjnymi jak też w warunkach pozorowanego incydentu.

Autor oraz wykładowca wielu unikalnych szkoleń z powyższych dziedzin dla pracowników różnych szczebli przedsiębiorstw krajowych i korporacji międzynarodowych działających w Polsce głównie w sektorze energetycznym, budowlanym, telekomunikacyjnym, farmaceutycznym i spożywczym oraz urzędów centralnych i samorządowych jak też innych instytucji państwowych.

Z wykształcenia ekonomista. Autor publikacji dotyczących bezpieczeństwa biznesu oraz wykorzystywania narzędzi socjotechnicznych w prasie branżowej. Operator informacji z wieloletnim doświadczeniem w pozyskiwaniu i wykorzystaniu zasobów informacyjnych. Ponadto posiada bogate doświadczenie dydaktyczne. Ściśle współpracuje z kilkoma firmami konsultingowymi oraz szkoleniowymi z terenu całej Polski. Poza tradycyjnymi szkoleniami prowadzi także unikalne na rynku komercyjnym warsztaty praktyczne w terenie w warunkach pozorowanych maksymalnie zbliżonych do rzeczywistych, które pozwalają uczestnikom na pozyskanie wiedzy i doświadczenia nieosiągalnego w warunkach „sali wykładowej”.

Ekspert ds. bezpieczeństwa biznesu specjalizujący się w zagadnieniach związanych z ochroną kontrinwigilacyjną i kontrwywiadowczą organizacji i osób, przeciwdziałaniu szpiegostwu gospodarczemu, wykorzystaniu narzędzi socjotechnicznych przy pozyskiwaniu nieuprawnionego dostępu do chronionych zasobów informacyjnych organizacji jak też zwalczaniem innych zagrożeń bezpieczeństwa biznesu (przestępczość pospolita, wrogie działania konkurencji, nielojalność pracowników). Uważa, że jedyną drogą prowadzącą do realnego wzrostu poziomu bezpieczeństwa jest droga prowadząca poprzez wzrost świadomości poszczególnych osób tworzących organizację, do wzrostu ich odpowiedzialności co dopiero przekłada się na wzrost bezpieczeństwa organizacji jako całości. Żadnej innej prawdziwie skutecznej drogo nie ma. W tej „branży” nawet najlepsze procedury bezpieczeństwa wdrożone bez zrozumienia ich sensu wynikającego realizacji poszczególnych typów zagrożeń nie zdadzą egzaminu.

"Celem prowadzonych przeze mnie szkoleń z zakresu operowania informacją i socjotechniki oraz bezpieczeństwa informacji i biznesu jest podniesienie poziomu świadomości ludzi tworzących daną organizację co do poziomu i realności zagrożeń, poprzez przekazanie podstawowej wiedzy umożliwiającej rozpoznawanie symptomów zagrożeń oraz nabycie przez uczestników szkolenia umiejętności przewidywania, reagowania i przeciwdziałania poszczególnym zagrożeniom, jak też minimalizowania ich skutków, co w konsekwencji prowadzi do znacznej poprawy stanu bezpieczeństwa organizacji oraz jej zasobów informacyjnych i innych. Każda sytuacja jest inna, każde zjawisko jest osobnicze i tylko zrozumienie ich genezy i przebiegu daje narzędzia skutecznego rozpoznania i obrony oraz ewentualnego wykorzystania dla własnych potrzeb. Tak to działa:

WZROST ŚWIADOMOŚCI

WZROST ODPOWIEDZIALNOŚCI

WZROST SKUTECZNOŚCI

…i jest to jedyna sprawdzona droga!"

Artur Frydrych
Wykładowca
Operator Informacji
Licencjonowany Detektyw
Specjalista ds. Bezpieczeństwa i Socjotechniki

Zobacz też:

Szkolenia w których stawiamy na jakość! Bezkompromisowo.

SPECJALISTA.edu.pl

Wiedza, praktyka i doświadczenie

są dziś do twojej dyspozycji.

...wykorzystaj to we własnym interesie!

Metody i techniki przesłuchań w postępowaniach administracyjnych (KPA).

Metody ataku i obrony. Techniki oporu.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Prowadzenie rozmów wyjaśniajacych. Wykrywanie kłamstwa. Prowadzenie przesłuchań przez urzędników na podstawie przepisów administracyjnych (KPA i OP).

Jedyne

takie szkolenie w Polsce!

Zaprojektowanie i prowadzone przez Specjalistów Wywiadu Gospodarczego!

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ

w postępowaniach administracyjnych.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Tytuł szkolenia:

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ prowadzonych na podstawie KPA.

Podstawowe techniki i metody przesłuchań realizowanych przez organu administracji publicznej (urzędy) na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (Kpa).

Ujawnianie kłamstwa i nieszczerości. Techniki oporu w trakcie przesłuchania. Przełamywanie oporów przesłuchiwanego. Prowadzenie rozmów wyjaśniających.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ

w postępowaniach administracyjnych.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

► Tytuł szkolenia:

► Metody i techniki przesłuchań prowadzonych na podstawie KPA.

Podstawowe techniki i metody przesłuchań realizowanych przez organu administracji publicznej (urzędy) na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (Kpa), w tym ujawnianie kłamstwa i nieszczerości, techniki oporu w trakcie przesłuchania, przełamywanie oporów przesłuchiwanego, prowadzenie rozmów wyjaśniających.

► Opis szkolenia:

PRZESŁUCHANIE – to czynność definiowana prawem ale i psychologią. I choć to dwie bardzo odległe definicje, to jednak się wzajemnie nie wykluczają. Poniekąd nawet dopełniają i uzupełniają się nawzajem. Definicja psychologiczna, w dużym uproszczeniu sprowadza przesłuchanie do rozmowy dwóch stron (osób) na której przebieg obie mają wpływ poprzez wzajemną interakcję. Definicja prawna czynności przesłuchania określa wymogi formalne jakie muszą być spełnione, aby rozmowę nazwać przesłuchaniem w prawnym rozumieniu tego słowa i aby owa „rozmowa” powodowała określone kodeksowo skutki prawne (np. była dowodem w sprawie).

Przesłuchanie to proces przede wszystkim psychologiczny którego cel jest poznawczy. Skuteczne przesłuchanie jest dalekie od prymitywnych wzorców znanych z filmów sensacyjnych czy pozbawionych należytego kontekstu i wyjaśnienia procesów relacji dziennikarskich.

Przesłuchiwani jesteśmy permanentnie. I to nie tylko przez policjantów, prokuratorów, urzędników organów kontroli, sędziów itd… Nie rzadziej też sami przesłuchujemy. I nawet nie mamy tego świadomości. Rodzice przesłuchują dzieci na okoliczność „tego co było w szkole”. Szefowie przesłuchują podwładnych rozliczając ich z powierzonej pracy. Audytorzy przesłuchują na okoliczność badanego zdarzenia. I przykłady można by mnożyć… Tylko najczęściej nikt nie nazywa tego przesłuchaniem. Wolimy synonim „rozmowa”. W biznesie, gdzie „przesłuchanie” w sensie prawnym nie istnieje najczęściej używany jest synonim „rozmowa wyjaśniająca”. Niemniej, niezależnie od nazwy, sam proces i metody są podobne.

Profesjonalne przesłuchanie to swoista gra psychologiczna nastawiona na określone cele pomiędzy przesłuchującym a przesłuchiwanym. Gra wymagająca wiedzy, znajomości taktyki i umiejętność doboru metody badania. To umiejętność rozpoznania intencji, ujawnienia obaw badanego, przyczyn jego ewentualnej nieszczerości i przełamania jego oporów. To kwestia nie tylko identyfikacji kłamstwa, ale i obiektywnej oceny jego przyczyny. Wszak nie zawsze kłamstwo jest skutkiem zamierzonym kłamiącego. To kwestia takiego poprowadzenia rozmowy aby wydobyć pozornie niedostępne (zapomniane) informacje z pamięci słuchanego. Ale to także techniki behawioralne prowadzące do oceny postawy badanego często bez jego świadomej współpracy.

Znajomość poszczególnych technik pozwala nam także na skuteczną obronę i rozpoznanie ich stosowania wobec nas. A to ostatnie może być nam przydatne coraz częściej. Bo coraz częściej możemy zetknąć się z osobami profesjonalnie przygotowanymi do prowadzenia takich „rozmów”. Z metodyki przesłuchań szkoleni są nie tylko policjanci, prokuratorzy czy sędziowie w stosunku do których to nawet nie powinno nikogo dziwić. Szkoleni w tym zakresie są także urzędnicy wielu państwowych organów kontroli (np. skarbowych), inspektorzy, audytorzy wewnętrzni w korporacjach itd… Lista jest naprawdę długa i coraz dłuższa.

Postępowanie administracyjne prowadzone przez urzędnika na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego przewiduje prowadzenie przesłuchań stron i świadków oraz gromadzenie dowodów z ich zeznań.

Przesłuchanie takie, choć umocowane jako czynność dowodowa na przepisach administracyjnych w praktyce realizacji nie odbiega znacznie od tego prowadzonego na bazie przepisów Kodeksu postępowania karnego – przynajmniej jeśli chodzi o taktykę i metody pozyskiwania informacji z jednej strony i sposoby oporu z drugiej.

Pozyskanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności w tym zakresie może przyczynić się znacznie do efektywności prowadzonej czynności przesłuchania, a co za tym idzie do sprawności i wyniku całego postępowania administracyjnego.

Wszystkich zainteresowanych tematyką zapraszamy do udziału w szkoleniu.

► To jest ważne!

Wiem, jak często pytania pojawiają się wiele dni, a nawet tygodni po zakończeniu szkolenia, dlatego w ramach zagadnień objętych programami moich szkoleń, ich uczestnicy mają możliwość indywidualnej konsultacji także po zakończeniu szkolenia drogą elektroniczną lub osobiście gdyby zaszła taka potrzeba bez dodatkowych opłat.

Pozostaję do dyspozycji.

Zapraszam.

► Program szkolenia:

ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE.
• Czym jest przesłuchanie a czym rozpytanie.
• Przesłuchanie w ujęciu prawno-procesowym.
• Przesłuchanie w ujęciu psychologicznym.
• Gra pozorów pomiędzy słuchającym i słuchanym (reguły i schematy).
• Manipulacyjne metody pozyskiwania zeznań.
• Wywieranie presji psychicznej.
• Przebieg przesłuchania (fazy).
• Ogólne zasady przesłuchań.
• Podstawowe zasady dotyczące przesłuchań realizowanych na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego.
• Podstawowe zasady dotyczące przesłuchań realizowanych na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
• Przesłuchanie jako czynność na podstawie KPK i KPA (podobieństwa, różnice, zależności i powiązania).
• Wyłączenie pracownika organu.
• Wezwanie na przesłuchanie.
• Protokół z przesłuchania.
• Przesłuchanie strony (Kpa).
• Przesłuchanie świadka (Kpk / Kpa).
• Przesłuchanie podejrzanego (Kpk).
• Przesłuchanie pokrzywdzonego (Kpk).
• Przesłuchanie osób należących do kategorii szczególnych.
• Osoby niepodlegające przesłuchaniu.
• Prawo odmowy zeznań.
• Prawo odmowy odpowiedzi.
• Udział strony lub stron w czynności przesłuchania stron lub świadków.
• Wartość dowodowa zeznania.
• Procedury wewnętrzne organu dotyczące metod i technik przesłuchań.

CEL PRZESŁUCHANIA.
• Operacyjny.
• Procesowy.

PODSTAWOWE METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.
• Przesłuchanie metodą “wywiadu poznawczego”.
• Metoda ujawniania związku świadka ze sprawą.
• Metoda perswazji.
• Metoda przypominania.
• Metoda wytwarzania u świadka poczucia bezpieczeństwa.
• Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa.
• Metoda „ślepej uliczki".
• Metoda „wszechwiedzy".
• Metoda szczegółowych pytań.
• Metoda ujawniania motywów kłamstwa.
• Inne techniki i metody…

RODZAJE PYTAŃ, ICH CELE I WYKORZYSTANIE.
• Pytania otwarte.
• Pytania zamknięte.
• Pytania behawioralne.
• Pytania przynęty.
• Pytania naprowadzające.
• Pytania z ukrytą odpowiedzią.
• Pytania zamykające.

TECHNIKI STOSOWANE PODCZAS PRZESŁUCHAŃ.
• Przedstawienie fałszywego obrazu sytuacji procesowej podejrzanego.
• Zadawanie pytań sugerujących odpowiedź i zamkniętych.
• Kumulatywne przedstawianie dowodów winy.
• Przedstawianie fałszywych dowodów winy.
• Wskazywanie na łatwość w uzyskaniu dowodów winy.
• Metoda selektywnego prezentowania materiału dowodowego.
• Obiecywanie niższego wymiaru kary.
• Udowadnianie sprzeczności w wyjaśnieniach.
• Prezenty.
• Podawanie wersji zdarzenia zawierającej fałszywe informacje.
• Dobry – zły policjant.
• Stosowanie presji.
• Napięcie.
• Cisza.
• Wielogodzinne przesłuchania.
• Inne techniki.

DOSTOSOWYWANIE TECHNIKI PRZESŁUCHANIA.

OCENA DOPUSZCZALNOŚCI / LEGALNOŚCI WYBRANYCH METOD PRZESŁUCHAŃ.

OCENA SKUTECZNOŚCI I PRZYDATNOŚCI WYBRANYCH METOD PRZESŁUCHAŃ.

OCENA KONSEKWENCJI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH METOD PRZESŁUCHAŃ.

PRAWA I OBOWIĄZKI STRON PRZESŁUCHANIA.
• Prawa i obowiązki przesłuchiwanego w charakterze świadka.
• Prawa i obowiązki przesłuchiwanego w charakterze podejrzanego.
• Prawa i obowiązki przesłuchiwanego w charakterze pokrzywdzonego.

(moduł realizowany w formule szkolenia klasycznego rozszerzonego o materiały uzupełniające do samokształcenia ze względu na obszerność materiału).

UJAWNIANIE KŁAMSTWA I NIESZCZEROŚCI.
• Wprowadzenie.
1. Definicja kłamstwa.
2. Socjotechnika kłamstwa.
3. Nieszczerość a kłamstwo.
4. Manipulacja a kłamstwo.
• Rodzaje metod badających kłamstwo w zeznaniach.
1. Metody psychologiczne.
2. Metody fizjologiczne.
• Rodzaje kłamstwa.
1. Kłamstwo normalne.
2. Fantazjowanie.
3. Pseudologia fantastica.
4. Kłamstwo patologiczne.
5. Konfabulacja.
• O kłamstwie i kłamiących.
1. Społeczne postrzeganie kłamstwa na przełomie wieków i dzisiaj.
2. Przyczyny kłamstwa.
3. Kłamstwo celowe.
4. Kłamstwo normalne kontra kłamstwo patologiczne.
5. Motywy kłamstwa.
6. Emocje które towarzyszą kłamaniu.
7. Czym jest kłamstwo w kontekście badania szczerości wypowiedzi?
8. Ekspresja szczerej emocji.
9. Charakterologiczne motywy kłamstwa.
10. Fizjologiczne objawy i symptomy ujawniające kłamstwo.
• Wykrywanie i identyfikacja niewerbalnych symptomów kłamstwa.
1. Twarz rozmówcy.
2. Dłonie rozmówcy.
3. Stopy i nogi rozmówcy.
4. Mruganie rozmówcy.
5. Ramiona rozmówcy.
6. Oczy rozmówcy.
7. Awersja rozmówcy.
• Kryteria oceny wiarygodności wypowiedzi/relacji.
1. Kryteria ogólne.
2. Kryteria szczegółowe.
3. Kryteria motywacyjne.
4. Specyficzne elementy zdarzenia.
• Rozmowa z potencjalnym kłamcą i popełniane błędy oceny.
1. Pozorowana wiara w kłamstwo.
2. Testowanie wiedzy ukrywanej.
3. Błąd odrzucenia prawdy.
4. Błąd przyjęcia kłamstwa.
5. Błąd oceny symptomów.
6. Błąd oceny motywów zachowania.
7. Technika utożsamienia się.
• Podstawowe strategie kłamania i nieszczerości.
1. Kłamstwo polegające na ukrywaniu prawdy.
2. Kłamstwo polegające na fałszowaniu emocji.
3. Kłamstwo polegające na uwiarygodnianiu fałszywych faktów.
4. Kłamstwo polegające na manipulowaniu przekazem faktów.

TECHNIKI OPORU STOSOWANE W TRAKCIE PRZESŁUCHANIA.

METODY SKUTECZNEGO KŁAMANIA.

ZAJĘCIA WARSZTATOWE (realizowane na bieżąco w trakcie zajęć).

KONSULTACJE INDYWIDUALNE dla zainteresowanych!

► Dopasowanie szkolenia:

Istnieje także możliwość zorganizowania tego szkolenia w wersji skróconej w oparciu o wybrane bloki tematyczne oraz rozszerzonej w oparciu o bloki tematyczne innych szkoleń z mojej oferty, jak też dodania zagadnień wynikających ze specyfiki zadań zlecającego. W sprawie szczegółów zapraszam do kontaktu bezpośredniego.

► Dodatkowe informacje:

► Czas szkolenia:

Szkolenie dwudniowe.
(ok. 14 godzin.)

► Miejsce szkolenia:

Szkolenie realizowane w miejscu uzgodnionym ze zlecającym na terenie całego kraju.

► Wykładowca:

Artur Frydrych

Wykładowca, Specjalista ds. Bezpieczeństwa Informacji i Socjotechniki, Operator Informacji, Licencjonowany detektyw.

Od 2003 roku w oparciu o wcześniej zdobyte doświadczenie zawodowe oraz stale poszerzaną wiedzę teoretyczną i praktyczną jako niezależny specjalista świadczy usługi szkoleniowe, konsultacyjne i realizacyjne na rynku komercyjnym dla firm i instytucji. Prowadzi audyty bezpieczeństwa i socjotechniczne zarówno metodami tradycyjnymi jak też w warunkach pozorowanego incydentu.

Autor oraz wykładowca wielu unikalnych szkoleń z powyższych dziedzin dla pracowników różnych szczebli przedsiębiorstw krajowych i korporacji międzynarodowych działających w Polsce głównie w sektorze energetycznym, budowlanym, telekomunikacyjnym, farmaceutycznym i spożywczym oraz urzędów centralnych i samorządowych jak też innych instytucji państwowych.

Z wykształcenia ekonomista. Autor publikacji dotyczących bezpieczeństwa biznesu oraz wykorzystywania narzędzi socjotechnicznych w prasie branżowej. Operator informacji z wieloletnim doświadczeniem w pozyskiwaniu i wykorzystaniu zasobów informacyjnych. Ponadto posiada bogate doświadczenie dydaktyczne. Ściśle współpracuje z kilkoma firmami konsultingowymi oraz szkoleniowymi z terenu całej Polski. Poza tradycyjnymi szkoleniami prowadzi także unikalne na rynku komercyjnym warsztaty praktyczne w terenie w warunkach pozorowanych maksymalnie zbliżonych do rzeczywistych, które pozwalają uczestnikom na pozyskanie wiedzy i doświadczenia nieosiągalnego w warunkach „sali wykładowej”.

Ekspert ds. bezpieczeństwa biznesu specjalizujący się w zagadnieniach związanych z ochroną kontrinwigilacyjną i kontrwywiadowczą organizacji i osób, przeciwdziałaniu szpiegostwu gospodarczemu, wykorzystaniu narzędzi socjotechnicznych przy pozyskiwaniu nieuprawnionego dostępu do chronionych zasobów informacyjnych organizacji jak też zwalczaniem innych zagrożeń bezpieczeństwa biznesu (przestępczość pospolita, wrogie działania konkurencji, nielojalność pracowników). Uważa, że jedyną drogą prowadzącą do realnego wzrostu poziomu bezpieczeństwa jest droga prowadząca poprzez wzrost świadomości poszczególnych osób tworzących organizację, do wzrostu ich odpowiedzialności co dopiero przekłada się na wzrost bezpieczeństwa organizacji jako całości. Żadnej innej prawdziwie skutecznej drogo nie ma. W tej „branży” nawet najlepsze procedury bezpieczeństwa wdrożone bez zrozumienia ich sensu wynikającego realizacji poszczególnych typów zagrożeń nie zdadzą egzaminu.

WZROST ŚWIADOMOŚCI

WZROST ODPOWIEDZIALNOŚCI

WZROST SKUTECZNOŚCI

…i jest to jedyna sprawdzona droga!"

Artur Frydrych
Wykładowca
Operator Informacji
Licencjonowany Detektyw
Specjalista ds. Bezpieczeństwa i Socjotechniki

► Zobacz też:

Szkolenia w których stawiamy na jakość!

SPECJALISTA.edu.pl

Wiedza, praktyka i doświadczenie

są dziś do twojej dyspozycji.

...wykorzystaj to we własnym interesie!

Metody i techniki prowadzenia rozmów wyjaśniających.

Szkolenie w zakresie przesłuchań dla audytorów wewnętrznych.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Metody ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa. Przełamywanie oporów adwersarza.

Jedyne

takie szkolenie w Polsce!

Zaprojektowanie i prowadzone przez Specjalistów Wywiadu Gospodarczego!

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Prowadzenie rozmów wyjaśniających.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych. Szkolenie dla audytorów wewnętrznych.

► Tytuł szkolenia:

Metody i techniki prowadzenia rozmów wyjaśniających.

Szkolenie w zakresie metod i technik przesłuchań oraz wykrywania kłamstwa dla audytorów wewnętrznych w firmach i korporacjach.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Metody ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa. Przełamywanie oporów adwersarza.

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Prowadzenie rozmów wyjaśniających.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych. Szkolenie dla audytorów wewnętrznych.

► Tytuł szkolenia:

► Metody i techniki prowadzenia rozmów wyjaśniających.

Szkolenie w zakresie metod i technik przesłuchań oraz wykrywania kłamstwa dla audytorów wewnętrznych w firmach i korporacjach.

Techniki badania osób i taktyka zdobywania informacji poprzez rozmowy, rozpytania i przesłuchania. Metody ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa. Przełamywanie oporów adwersarza.

► Opis szkolenia:

Proponowane szkolenie dla audytorów i pracowników komórek kontroli wewnętrznej obejmujące rozmowy wyjaśniające z metodyką ujawniania kłamstwa oraz nieszczerych postaw i zachowań rozmówcy wraz z elementami technik przesłuchań zostało oparte na technikach stosowanych przez służby wywiadowcze (w tym m.in. CIA, MOSSAD, GRU) pozwalających na nieinwazyjne i przyjazne dla rozmówcy (nieodczuwalne) badanie kłamstwa, szczerości i faktycznych intencji podczas prowadzenia swobodnych rozmów i obejmuje zagadnienia takie jak:
• Techniki i metody osobopoznawcze badające i pozwalające ujawniać kłamstwo i zachowania nieszczere w kontaktach i relacjach interpersonalnych poprzez analizę wypowiedzi werbalnych i zachowań pozawerbalnych w trakcie rozmowy;
• Stosowane metody ataku i obrony (techniki oporu w trakcie przesłuchań).

Kłamstwo… Mamy z nim do czynienia na co dzień. Jest wszechobecne. Przeprowadzane co jakiś czas badania wskazują, że świadomie lub nie każdy z nas kłamie średnio kilkanaście razy dziennie. Trudno uwierzyć, a jednak takie są fakty. Nie zawsze kłamstwo tyczy spraw doniosłych. Niekiedy to nieszczery uśmiech, innym razem to drobne „kłamstewka” w stylu „masz ładna sukienkę”, „miło mi Pana gościć”, „dziękuję za zakupy i zapraszam ponownie”. Nie mówimy tego szczerze, lecz dlatego, że sytuacja, normy społeczne, wyuczona poprawność czy niechęć zrobienia przykrości drugiej osobie nakazują takie a nie inne zachowanie. A czy umiemy rozpoznawać kłamstwo? Intuicyjnie poniekąd każdy ma taką zdolność. Ale sama intuicja to za mało. Potrzebna jest fachowa wiedza pozwalająca identyfikować nieszczerość.

Wyobraźmy sobie sytuację, gdy na rozmowę rekrutacyjną przychodzi kandydat do pracy. O swoim poprzednim pracodawcy mówi w samych superlatywach a jako przyczynę odejścia z poprzedniego miejsca pracy podaje powody rodzinne, przeprowadzkę itd… Przedstawione dokumenty tego nie podważają. Ale wiadomym jest, że wielu pracodawców, dla uniknięcia potencjalnych problemów przyłapanemu np. na kradzieży (lub innej szkodliwej dla firmy działalności) pracownikowi zamiast dać „dyscyplinarkę” proponuje układ „odchodzisz na swój wniosek” albo „za porozumieniem stron”. Jest to powszechna i obustronnie korzystna praktyka. W pracodawca pozbywa się problemu, pracownik pozostaje z czystą kartą nie ponosząc przy tym żadnych dodatkowych konsekwencji swojego czynu, a prawdziwy powód rozstania się pracodawcy z pracownikiem pozostaje nigdy nie ujawniony. Czy za pomocą kilku niepozornych pytań można ujawnić prawdę? Sprawdzić jakie ma rzeczywiste intencje chcąc się u nas zatrudnić? Czy będzie w przyszłości lojalnym pracownikiem? Czy rzeczywiście chce związać przyszłość z naszą firmą? Czy autoprezentacja kandydata jest szczera czy tylko jest dopracowaną metodą zdobycia naszego zaufania w oparciu o ogólnodostępną wiedzę poradnikową – jak się przygotować, prezentować, co i jak mówić aby dobrze wypaść podczas rekrutacji? Na wszystkie te pytania odpowiedź jest twierdząca.

Inna sytuacja. W zakładzie pracy dochodzi do zniszczenia mienia znacznej wartości. Potencjalnie podejrzanych jest kilkunastu lub więcej pracowników. Każdy z nich twierdzi, że to nie on i że nie wie kto… Niektórzy mówią prawdę. Inni kłamią. Jak rozpoznać którzy to którzy i jak później poprowadzić rozmowę aby ujawnić faktycznych sprawców szkody? Jak ustalić i przełamać opory niewinnych ale kłamiących w imię np. solidarności ze swoimi kolegami by powiedzieli prawdę i wskazali sprawcę? I w końcu jak nakłonić sprawców by ujawnili prawdę i przyznali się do winy?

Jak wielu problemów dałoby się uniknąć eliminując zawczasu (lub w ogóle nie dopuszczając) czarne owce z zespołu?

Podczas rozmów handlowych bądź innych negocjacji dochodzi do impasu. Przeciwnik grozi zerwaniem negocjacji w przypadku żądania dalszych ustępstw. To prawda czy tylko blef, założona strategia negocjacyjna. Jak to rozpoznać? Patrząc z drugiej strony, jak taki blef ukryć przed przeciwnikiem? Można zrobić tzw. „rozpoznanie bojem” i cisnąć dalej, ale jeśli to nie był blef, to szkody będą nie do naprawienia. Hazard niepoparty innymi argumentami to kiepski pomył w biznesie. Trzeba rozpoznać przeciwnika. Ale trzeba też nie dać przeciwnikowi zbyt łatwo sprofilować siebie samego i umieć rozpoznać gdy przeciwnik próbuje nas profilować tak by w porę odwrócić atak. Tak by „rozpoznał” to co chcemy a nie to co jest faktycznie.

Wbrew pozorom, kłamstwo czy nieszczerość to skomplikowany proces psycho-fizyczny, dziejący się w umyśle kłamcy a jednocześnie uzewnętrzniający się w postaci wielu śladów, cech i symptomów fizycznych widocznych i łatwych do identyfikacji. To często nawet kilkanaście jednocześnie występujących symptomów. Żaden człowiek nie jest w stanie wszystkich zamaskować ani też wyłapać czy rozpoznać w czasie rzeczywistym. Ale zamaskowanie lub zidentyfikowanie nawet 2-3 z nich daje realną przewagę nad przeciwnikiem. Trzeba tylko wiedzieć kiedy i na co zwracać uwagę. Skuteczność kłamstwa to w dużej mierze wypadkowa umiejętności kłamiącego i okłamywanego. Warto w tej „grze” zwiększyć swoje szanse…

Proponowane szkolenie oparte jest na technikach stosowanych przez służby wywiadowcze różnych państw (w tym m.in. CIA, MOSSAD, GRU) pozwalających na nieinwazyjne i przyjazne dla rozmówcy (nieodczuwalne) badanie kłamstwa, szczerości i faktycznych intencji podczas prowadzenia swobodnych i przyjaznych rozmów. W warunkach wywiadu niezwykle ważnym jest takie prowadzenie kontaktu by relacje pomiędzy prowadzącym a jego osobowym źródłem informacji były jak najbardziej poprawne. By informator nawet gdy mamy poważne wątpliwości co do jego szczerości nie odczuł naszego braku zaufania. Badanie szczerości musi być tak dalece nieinwazyjne aby rozmówca nawet tego badania nie dostrzegł. Lata doskonalenia metodyki w tym zakresie doprowadziły ją niemal do perfekcji gwarantującej skuteczność niejednokrotnie przewyższająca skuteczność wariografu. Nieinwazyjność metody pozwala na zastosowanie jej w niemal każdych warunkach społecznych i prawnych. O ile nie można pracownika wbrew jego woli „przesłuchać na wariografie” o tyle zawsze przełożony może porozmawiać z podwładnym, a charakter rozmowy, nawet rozpoznany, nie może być podstawą do żadnych roszczeń… To jest zawsze tylko rozmowa…

Niemniej by ją skutecznie i efektywnie przeprowadzić, by dowiedzieć się więcej niż samemu się ujawni, często mimowolnie i nieświadomie niezbędna jest wiedza i odpowiednie przygotowanie które to są celem naszego szkolenia.

Wszystkich zainteresowanych przedmiotową tematyką serdecznie zapraszam do udziału w szkoleniu…

► To jest ważne!

Wiem, jak często pytania pojawiają się wiele dni, a nawet tygodni po zakończeniu szkolenia, dlatego w ramach zagadnień objętych programami moich szkoleń, ich uczestnicy mają możliwość indywidualnej konsultacji także po zakończeniu szkolenia drogą elektroniczną lub osobiście gdyby zaszła taka potrzeba bez dodatkowych opłat.

Pozostaję do dyspozycji.

Zapraszam.

► Program szkolenia:

INFORMACJA:
► Wartość informacji.
► Podstawowe metody badania wartości informacji.
► Percepcja i ocena.

PAMIĘĆ LUDZKA:
► Typy i rodzaje pamięci.
► Ułomność pamięci ludzkiej.
► Przeinaczenia i uzupełnienia nieświadome.
► Stereotypizacja.

POSTRZEGANIE:
► Proces postrzegania.
► Błędy spostrzegania wzrokowego.
► Błędy spostrzegania słuchowego.
► Błędy spostrzegania dotykowego.
► Złudzenia i omamy.

RODZAJE KŁAMSTWA:
► Kłamstwo normalne.
► Fantazjowanie.
► Pseudologia fantastica - (mitomania).
► Konfabulacja.

METODY AKTYWIZACJI PAMIĘCI ŚWIADKA SZCZEREGO NIEPAMIĘTAJĄCEGO:
► Techniki poznawcze.

PRZEBIEG PROCESU ROZMOWY:
► Planowanie.
► Dobór miejsca i metody.
► Schemat procesu.

GRY PSYCHOLOGICZNE I ICH UKRYTE CELE realizowane w trakcie rozmowy.

TYPY ROZMÓW, ich cele i wykorzystanie:
► Rozmowa sondażowa.
► Rozmowa indagacyjna.
► Rozmowa potwierdzająca.
► Rozmowa wykluczająca.

RODZAJE PYTAŃ, ich cele i wykorzystanie:
► Pytania otwarte.
► Pytania zamknięte.
► Pytania behawioralne.
► Pytania przynęty.
► Pytania naprowadzające.
► Pytania z ukrytą odpowiedzią.
► Pytania zamykające.

METODY ODDZIAŁYWANIA NA ROZMÓWCĘ NIESZCZEREGO:
► Metoda “wywiadu poznawczego”.
► Metoda ujawniania związku świadka ze sprawą.
► Metoda perswazji.
► Metoda przypominania.
► Metoda wytwarzania u świadka poczucia bezpieczeństwa.
► Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa.
► Metoda „ślepej uliczki".
► Metoda „wszechwiedzy".
► Metoda szczegółowych pytań.
► Metoda ujawniania motywów kłamstwa.
► Inne techniki i metody…

ELEMENTY MOWY CIAŁA:
► Zachowania i przekazy pozawerbalne.
► Odruchy kontrolowalne i bezwarunkowe.
► Mikrogrymasy.
► Postawy.
► Emocje.
► Maskowanie przekazu pozawerbalnego.
► Spójność przekazu werbalnego z niewerbalnym.
► Wskaźniki kłamstwa / nieszczerości.

POSTĘPOWANIE PO UJAWNIENIU NIESZCZEROŚCI ROZMÓWCY.

KRYTERIA ANALIZY WIARYGODNOŚCI WYPOWIEDZI / RELACJI ze względu na treść.

TECHNIKI OBRONNE stosowane w celu nieujawnienia informacji.

Wykłady wzbogacone o liczne prezentacje multimedialne
i przykłady obrazujące omawiane tematy
oraz ROZBUDOWANY MODUŁ WARSZTATOWY.

Po szkoleniu KONSULTACJE INDYWIDUALNE dla zainteresowanych!

► Dopasowanie szkolenia:

Istnieje także możliwość zorganizowania tego szkolenia w wersji skróconej w oparciu o wybrane bloki tematyczne oraz rozszerzonej w oparciu o bloki tematyczne innych szkoleń z mojej oferty, jak też dodania zagadnień wynikających ze specyfiki zadań zlecającego. W sprawie szczegółów zapraszam do kontaktu bezpośredniego.

► Dodatkowe informacje:

► Czas szkolenia:

Szkolenie dwudniowe.
(ok. 14 godzin.)

► Miejsce szkolenia:

Szkolenie realizowane w miejscu uzgodnionym ze zlecającym na terenie całego kraju.

► Wykładowca:

Artur Frydrych

Wykładowca, Specjalista ds. Bezpieczeństwa Informacji i Socjotechniki, Operator Informacji, Licencjonowany detektyw.

Od 2003 roku w oparciu o wcześniej zdobyte doświadczenie zawodowe oraz stale poszerzaną wiedzę teoretyczną i praktyczną jako niezależny specjalista świadczy usługi szkoleniowe, konsultacyjne i realizacyjne na rynku komercyjnym dla firm i instytucji. Prowadzi audyty bezpieczeństwa i socjotechniczne zarówno metodami tradycyjnymi jak też w warunkach pozorowanego incydentu.

Autor oraz wykładowca wielu unikalnych szkoleń z powyższych dziedzin dla pracowników różnych szczebli przedsiębiorstw krajowych i korporacji międzynarodowych działających w Polsce głównie w sektorze energetycznym, budowlanym, telekomunikacyjnym, farmaceutycznym i spożywczym oraz urzędów centralnych i samorządowych jak też innych instytucji państwowych.

Z wykształcenia ekonomista. Autor publikacji dotyczących bezpieczeństwa biznesu oraz wykorzystywania narzędzi socjotechnicznych w prasie branżowej. Operator informacji z wieloletnim doświadczeniem w pozyskiwaniu i wykorzystaniu zasobów informacyjnych. Ponadto posiada bogate doświadczenie dydaktyczne. Ściśle współpracuje z kilkoma firmami konsultingowymi oraz szkoleniowymi z terenu całej Polski. Poza tradycyjnymi szkoleniami prowadzi także unikalne na rynku komercyjnym warsztaty praktyczne w terenie w warunkach pozorowanych maksymalnie zbliżonych do rzeczywistych, które pozwalają uczestnikom na pozyskanie wiedzy i doświadczenia nieosiągalnego w warunkach „sali wykładowej”.

Ekspert ds. bezpieczeństwa biznesu specjalizujący się w zagadnieniach związanych z ochroną kontrinwigilacyjną i kontrwywiadowczą organizacji i osób, przeciwdziałaniu szpiegostwu gospodarczemu, wykorzystaniu narzędzi socjotechnicznych przy pozyskiwaniu nieuprawnionego dostępu do chronionych zasobów informacyjnych organizacji jak też zwalczaniem innych zagrożeń bezpieczeństwa biznesu (przestępczość pospolita, wrogie działania konkurencji, nielojalność pracowników). Uważa, że jedyną drogą prowadzącą do realnego wzrostu poziomu bezpieczeństwa jest droga prowadząca poprzez wzrost świadomości poszczególnych osób tworzących organizację, do wzrostu ich odpowiedzialności co dopiero przekłada się na wzrost bezpieczeństwa organizacji jako całości. Żadnej innej prawdziwie skutecznej drogo nie ma. W tej „branży” nawet najlepsze procedury bezpieczeństwa wdrożone bez zrozumienia ich sensu wynikającego realizacji poszczególnych typów zagrożeń nie zdadzą egzaminu.

WZROST ŚWIADOMOŚCI

WZROST ODPOWIEDZIALNOŚCI

WZROST SKUTECZNOŚCI

…i jest to jedyna sprawdzona droga!"

Artur Frydrych
Wykładowca
Operator Informacji
Licencjonowany Detektyw
Specjalista ds. Bezpieczeństwa i Socjotechniki

► Zobacz też:

Szkolenia w których stawiamy na jakość!

SPECJALISTA.edu.pl

Wiedza, praktyka i doświadczenie

są dziś do twojej dyspozycji.

...wykorzystaj to we własnym interesie!

Usługi eksperckie

Ryba nie dałaby się złapać,

gdyby nie otwierała gęby.

Usługi eksperckie

Przygotowanie do przesłuchania

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

Oferta specjalna!

Przygotowanie

do przesłuchania

adresowana przede wszystkim do zawodów prawniczych (kancelarie adwokackie, kancelarie radców prawnych, kancelarie doradców podatkowych, kancelarie prawne) ale także do osób których praca wiąże się z bezpośrednim kontaktem stałym lub „po incydentach” z państwowymi organami kontroli w firmach i instytucjach, jak również osób indywidualnie zainteresowanych przedmiotową ofertą.

Profesjonalne

► PRZYGOTOWANIE DO PRZESŁUCHANIA

świadków, podejrzanych, pokrzywdzonych, biegłych i innych...

► Bez potrzeby zaznajamiania z przedmiotem sprawy,

► Bez ograniczeń wynikających z regulacji wewnętrznych izb zawodowych,

► Bez potrzeby ujawniania danych personalnych osoby korzystającej z usługi.

► Z gwarancją pełnej poufności dla zleceniodawcy i jego klienta!

SPECJALISTA.edu.pl

Wiedza, praktyka i doświadczenie

są dziś do twojej dyspozycji.

...wykorzystaj to we własnym interesie!

Usługi eksperckie

Instrukcje ws. przesłuchań

METODY I TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ.

Sposoby ataku i obrony. Techniki oporu. Wykrywanie kłamstwa.

Metodyka prowadzenia rozmów wyjaśniajacych.

Oferta specjalna!

INSTRUKCJA

ws. PRZESŁUCHAŃ

adresowana do organów administracji publicznej (urzędów) prowadzących przesłuchania stron i świadków w ramach postępowań administracyjnych na podstawie KPA.

► Instrukcja dot. prowadzenia przesłuchań w organach administracji publicznej (na bazie KPA).

Przygotowanie i wdrożenie instrukcji dotyczących zasad przesłuchiwania stron i świadków w ramach postępowań administracyjnych na podstawie KPA, dopuszczalnych i niedozwolonych metod i technik przesłuchań, sposobów postępowania w trakcie przesłuchania i w związku z nim, innych czynności związanych z przesłuchaniem.

Usługa zamawiana w pakiecie ze szkoleniem 50% taniej!

SPECJALISTA.edu.pl

Wiedza, praktyka i doświadczenie

są dziś do twojej dyspozycji.

...wykorzystaj to we własnym interesie!

► Przesłuchania:

Metody i techniki przesłuchań.

P u b l i k a c j e

► Czy wiesz według jakich kryteriów ocenia się wiarygodność zeznań składanych podczas przesłuchania?

Istnieje wiele modeli oceny wiarygodności zeznań czy wypowiedzi stosowanych zarówno w trakcie przesłuchań policyjnych jak i wewnątrzkorporacyjnych rozmów wyjaśniających.

Jedne są bardziej inne mniej rozbudowane lub szczegółowe. Poszczególne modele, chociaż różnią się od siebie detalami to generalnie są zbliżone i opierają się na podobnych wzorcach i analizie podobnych elementów zarówno formy i treści wypowiedzi jak też zachowań niewerbalnych w trakcie wypowiedzi oraz motywów jakimi kieruje się osoba zeznająca. Połączenie tych elementów a następnie ich analiza pozwala na wyciągnięcie wniosków co do szczerości osoby zeznającej i wiarygodności składanych przez nią zeznań.

Poniżej prezentuję jeden z modeli, stworzony na potrzeby policyjnych przesłuchań przez M. Steller’a.

Należy pamiętać, że pomimo iż model jest uniwersalny to w każdym jednostkowym przypadku zarówno sam wzorzec jak i ocenę wiarygodności formułowaną na jego podstawie należy adoptować do konkretnej sytuacji i konkretnej badanej osoby. Pewne elementy w danej sytuacji (w odniesieniu do konkretnego badanego zdarzenia lub przesłuchiwanej osoby) mogą nie mieć zastosowania zaś niekiedy sam model należy dla pełnego obrazu uzupełnić o dodatkowe kryteria.

W swoim modelu M. Steller podzielił przebieg procesu zeznania podczas przesłuchania na cztery grupy kryteriów służących analizie wiarygodności zeznania. Są nimi:

1. Kryteria ogólne

2. Kryteria szczegółowe

3. Kryteria motywacyjne

4. Specyficzne elementy przestępstwa

obejmujące następujące elementy:

1. Kryteria ogólne:

takie jak:

- struktura logiczna

czyli wewnętrzna zgodność logiczna, rozbieżności w zeznaniu;

- zeznanie nieustrukturalizowane

czyli bezładny, skokowy i urywany opis zdarzeń;

- liczba detali

czyli informacji szczegółowych dotyczących zachowania, przeżyć, atrybutów osób, przedmiotów lub zdarzeń.

2. Kryteria szczegółowe:

takie jak:

- osadzenie kontekstualne

czyli na ile opisywane zdarzenia są ujęte w perspektywie temporalnej(czasowej) i przestrzennej;

- opisy interakcji

czyli przytaczanie przez świadka wzajemnych interakcji między nim a sprawcą;

- odtworzenie rozmów

czyli przytaczanie dialogów przez świadka poprzez dosłowne cytowanie siebie i innych osób;

- niespodziewane komplikacje

czyli opis zakłóconych lub przerwanych biegów zdarzeń zajściem innych zdarzeń komplikujących realizację tych pierwszych;

- detale niezwykłe

czyli pewne osobliwości i szczegóły trudne do przewidzenia w kontekście dokonanego przestępstwa;

- detale zbyteczne

czyli szczegóły, których podawanie nie jest istotne jeśli chodzi o oskarżenie sprawcy;

- detale nie rozumiane

czyli odnoszą się do sytuacji, gdy świadek zeznaje coś, czego nie rozumie;

- odniesienia do związków z innymi osobami

czyli wspominanie przez sprawcę innych osób, na których popełnił przestępstwo tego samego rodzaju;

- opisy własnych stanów psychicznych

czyli proces emocjonalny mający swoją dynamikę i etapowość;

- opisy stanów psychicznych przestępcy

czyli wnioskowanie przez świadka o stanie emocjonalnym sprawcy na podstawie jego zachowania i stanu fizjologicznego.

3. Kryteria motywacyjne:

takie jak:

- korekty spontaniczne

czyli zmiana lub korygowanie zeznań w trakcie ich składania;

- stwierdzenie braku pamięci

(spontaniczne, nie sugerowane w żaden sposób);

- wątpliwości wobec własnych zeznań

czyli wskazują one na aktywny proces przypominania;

- samoobwinianie się świadka;

- przebaczenie przestępcy

czyli usprawiedliwianie przez świadka sprawcy czynu przestępczego, szukanie argumentów wyjaśniających motywy działania sprawcy, które mają łagodzić jego wizerunek w oczach otoczenia.

4. Specyficzne elementy przestępstwa:

takie jak:

- detale charakterystyczne dla przestępstwa

czyli kryterium które odnosi się do elementów konkretnego naruszenia prawa;

(zostaje ono zaliczone, jeśli świadek opisuje zdarzenia w sposób, który profesjonaliści uznają za charakterystyczny dla konkretnej formy przestępstwa).

Na koniec warto dodać, że chociaż powyższy wzorzec powstał na specyficzne potrzeby jakimi są przesłuchania świadków, pokrzywdzonych czy podejrzanych przez organy państwa, wymiaru ścigania i sprawiedliwości to sprawdza się także w wielu innych okolicznościach w których na potrzeby własne wyjaśniamy jakieś zdarzenia przyjmując relacje ich uczestników bądź świadków.

Warto także uwzględnić, że na sam proces odbierania tych relacji mają znaczny wpływ odpowiednio dobrane i umiejętnie zastosowane techniki i metody prowadzenia przesłuchań czy rozmów wyjaśniających. Zła taktyka przesłuchania może nie tylko zniweczyć jego potencjalne rezultaty, ale także uniemożliwić rzetelną ocenę wiarygodności uzyskanych zeznań.

Sama zaś analiza powinna być prowadzona maksymalnie bezemocjonalnie. Emocje zarówno pozytywne jak i negatywne zarówno wobec osoby przesłuchiwanego jak i przedmiotu badanej sprawy mogą mieć wyłącznie negatywny wpływ na rzetelność oceny wiarygodności zeznania. Nie wolno kierować się emocjami, stereotypami, uprzedzeniami…

► PAMIĘTAJ!

Bez względu na to co usłyszysz!

Podstawowym i jedynym

celem przesłuchania jest

wydobycie informacji!

Zawsze!

Realizacja każdego innego celu

pod pretekstem przesłuchania,

NIE JEST PRZESŁUCHANIEM!

Często pod przykryciem przesłuchania realizowane są inne czynności nie mające nic wspólnego z przesłuchaniem jak np. rozmowy prewencyjne, dezinformujące, odwracające i inne. Są one maskowane w sposób pozorujący przesłuchanie, jednakże nie są przesłuchaniem.

► Czy wiesz na czym polega prowadzenie przesłuchania poznawczego?

Istnieje sześć głównych zasad na których opiera się prowadzenie przesłuchania poznawczego. Oto one:

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 1:

Szanuj każdego – nawet jeśli jest potworem.

Przesłuchanie przypomina łowienie ryb: trzeba starannie wybrać przynętę, której ryba nie zdoła się oprzeć. Najistotniejszą regułą jest szacunek.

Trzeba przy tym pamiętać, że najważniejsze są pierwsze trzy minuty rozmowy. Jeśli w tym czasie wypytującemu nie uda się wzbudzić zaufania w podejrzanym, szanse na dojście do prawdy będą topnieć w błyskawicznym tempie.

Zawsze te same cele: jak najszybciej znaleźć coś, co łączy z aresztowanym, dostrzegać emocje, dawać nadzieję.

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 2:

Poznaj swojego wroga lepiej niż on ciebie.

O podejrzanym trzeba wiedzieć wszystko, poznać jego pochodzenie i kulturę, a także każdą słabostkę. Jednak niezależnie od tego, ile przesłuchujący wie o przesłuchiwanym, strategia zadziała tylko wtedy, gdy więzień będzie miał poczucie, że zna śledczego.

Specjaliści nazywają tę metodę postępowania „taktyką sobowtóra”.

Wchodząc do pokoju, stajesz się inną osobą. Taką, z którą aresztowany mógłby się najszybciej zaprzyjaźnić.

Dobry śledczy jest w jednej trzeciej aktorem, w jednej trzeciej psychologiem, a w jednej trzeciej specjalistą od marketingu.

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 3:

Nie twórz fałszywych wspomnień.

W Polsce jest to w zasadzie zabronione, ale powszechne jest okłamywanie przesłuchiwanego po to, aby wywrzeć na nim presję. I tak np. śledczy może powiedzieć podejrzanemu, że dysponuje nagraniami wideo albo że ktoś widział go na miejscu przestępstwa.

Strategia ta jest ostro krytykowana przez psychologów. Im mniej stabilny charakter ma oskarżony, tym większe ryzyko, że wskutek takich kłamstw powstaną u niego fałszywe wspomnienia.

Psychologowie pokazali niedawno, że jest to niezwykle łatwe. Oświadczyli uczestnikom eksperymentu, że ci w dzieciństwie popełnili drobne wykroczenie. „Oskarżeni” najpierw odpierali te zarzuty, gdy jednak pokazano im sfałszowane akta rzekomo dokumentujące to zajście, zaczynali wątpić.

Ostatecznie psychologom udało się skłonić aż 71 procent badanych do przyznania się do czegoś, czego w rzeczywistości nie zrobili. Choć wydaje się to nieprawdopodobne, słaby psychicznie podejrzany w krzyżowym ogniu pytań i oskarżeń rzeczywiście może wziąć na siebie winę za niepopełnioną zbrodnię. A wtedy prawdziwy sprawca pozostanie na wolności.

Badania DNA pokazały, że w USA w latach 1971–2002 doszło do co najmniej 125 przypadków przyznania się do przestępstwa przez osoby niewinne. Dlatego aresztowanemu należy przekazywać jak najmniej informacji, a jeśli już, to tylko prawdziwe.

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 4:

Zwracaj uwagę na każdy szczegół – obu wersji.

Aktualne poradniki technik przesłuchań dla policjantów zalecają: „Pozwól, by to podejrzany opowiadał. Skinieniem głowy okazuj zainteresowanie tym, co mówi. Nie przerywaj toku jego wypowiedzi”.

Stosując te reguły, można przeanalizować, jakimi szczegółami oskarżony „ozdobił” swoją historię. Przedtem detektyw powinien poprosić przesłuchiwanego o opisanie jakiegoś błahego wydarzenia, niezwiązanego z przestępstwem, tak aby nie musiał kłamać.

Jego odpowiedź posłużyły jako wzorzec prawdy, do którego detektywi będą mogli porównać zachowanie aresztowanego i sposób budowania przez niego zdań w czasie składania właściwych zeznań. To bardzo istotne, bowiem badania psychologiczne dowiodły, że historie prawdziwe zawierają o wiele więcej szczegółów niż zmyślone.

Co więcej, śledczy powinien kazać opowiedzieć cały ciąg wydarzeń także od tyłu, czyli w odwrotnej chronologii. Dzięki temu będzie mógł zestawić ze sobą nagrania obu wersji i wyłowić różnice. Im ich więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że podejrzany kłamie.

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 5:

Unikaj strategii „dobry i zły glina“.

Badania wykazały, że zadziwiająco mało skuteczna okazuje się strategia „dobrego i złego policjanta”.

W trakcie składania zeznań podejrzany, niezależnie od tego, czy jest winny, czy nie, znajduje się pod ogromną presją. Agresywny i dominujący „zły glina” dodatkowo potęguje jego stres.

Wystarczy „dobry glina”. Powód? Przy kimś sympatycznym oskarżeni czują się lepiej – a ludzie mówią więcej, gdy są zrelaksowani.

Aresztowany powinien mieć szansę opowiedzenia swojej wersji historii. Zły glina jest niczym korek w wannie, zatrzymujący w niej wodę. Gdy tylko przesłuchiwany znajdzie się pod presją, przestaje mówić.

Kiedy liczy się każda informacja, jaką można uzyskać od oskarżonego, obowiązuje zasada: mowa jest złotem, a milczenie jest zupełnie bezwartościowe.

► Zasada przesłuchania poznawczego nr 6:

Nie każdy nerwowy podejrzany kłamie.

Niespokojny podejrzany niekoniecznie jest winny – brzmi banalnie, jednak śledczy w trakcie przesłuchań często zapominają o tym, jakże prawdziwym, stwierdzeniu.

Potwierdziły to badania w USA: jedna grupa uczestników popełniła udawaną kradzież, druga była „niewinna”, zaś tych wyznaczonych na „śledczych” losowo informowano, że większość pytanych jest niewinna albo winna.

Wynik eksperymentu: w obu scenariuszach śledczy wywierali większą presję na osoby „niewinne” niż na „winne”, ponieważ zakładali, że nerwowość nieprzyznających się do przestępstwa świadczy na ich niekorzyść. Dlatego intensyfikowali swoje wysiłki w celu wymuszenia na nich stosownego zeznania.

► Czy wiesz jakie prawa i obowiązki ma przesłuchiwany?

Poznaj swoje PRAWA i OBOWIĄZKI w trakcie przesłuchania oraz innych czynności ze swoim udziałem.

► PRZESŁUCHIWANY

► Prawa i obowiązki przesłuchiwanego.

To jakie prawa przysługują przesłuchiwanemu oraz jakie przesłuchiwany ma obowiązki w trakcie i w związku z przesłuchaniem zależy w dużej mierze od charakteru w jakim jest przesłuchiwany. Czy osoba przesłuchiwana jest jako świadek, biegły, pokrzywdzony, podejrzany/oskarżony - to determinuje katalog zarówno praw jak i obowiązków przesłuchiwanego. Poniżej omawiamy podstawowe prawa przysługujące przesłuchiwanym w zależności od ich statusu w postępowaniu oraz ich obowiązki; wraz ze wskazaniem źródeł tych praw i obowiązków czyli przepisów prawa z których one wynikają.

► ŚWIADEK

► Prawa i obowiązki świadka w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

► 1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w miejscu i godzinie wskazanej w wezwaniu i złożyć zeznania (Art. 177 § 1).

► 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (Art. 177 § 2).

► 3. Na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawi się albo bez zezwolenia prokuratora oddali się z miejsca czynności przed jej ukończeniem, zostanie nałożona kara pieniężna. Ponadto prokurator może zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka (art. 285 § 1 i 2 kpk).

► 4. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres (Art. 191 § 3).

► 5. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (Art. 192 § 2).

► 6. Dla celów dowodowych można również świadka, za jego zgodą, poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu (Art. 192 § 4).

► 7. Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:

– obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,

– duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (Art. 178).

► 8. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony(Art. 179 § 1.). Zwolnienia wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania wyrządzić mogło poważną szkodę państwu (Art. 179. § 2). Sąd lub prokurator może zwrócić się do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicyArt. 179 § 3).

► 9. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy (Art. 180 § 1).

► 10. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie (Art. 180 § 2). Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych (Art. 180 § 3). Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego (Art. 180 § 4). Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w Art. 180 § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się publikując informację (Art. 180 § 5).

► 11. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań (Art. 182 § 1). Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia (Art. 182 § 2).

► 12. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (Art. 182 § 3).

► 13. Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (Art. 183 § 1).

► 14. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą (Art. 183. § 2).

► 15. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym (Art. 184. § 1). W razie wydania postanowienia określonego w Art. 183. § 1 okoliczności, o których mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność – również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w Art. 183. § 1. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o których mowa w Art. 183. § 1, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu; o zniszczeniu protokołu należy uczynić wzmiankę w aktach sprawy (Art. 183. § 3).

► 16. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie (Art. 185).

► 17. W sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego (Art. 185a § 1). Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. (Art. 185a § 2)

► 18. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone (Art 186. § 1).

► 19. Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (Art. 190. § 1). W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności (Art. 190. § 2).

► POKRZYWDZONY

► Prawa i obowiązki pokrzywdzonego w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

► 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 kpk).

► 2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 2 kpk).

► 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 3 kpk).

► 4. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać najbliższe osoby, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator działając z urzędu (art. 52 § 1 kpk).

► 5. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu (art. 51 § 1 kpk).

► 6. Pokrzywdzony może w toku postępowania karnego ustanowić pełnomocnika (art. 87 § 1 kpk). Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że warunki materialne nie pozwalają mu na poniesienie kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla siebie i rodziny, może złożyć do prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) lub do sądu (w postępowaniu sądowym) wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu (art. 87 § 1 i 88 kpk).

► 7. Jeżeli pokrzywdzony nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie (art. 171 § 3 kpk). W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej oraz określone w rozdziale XXIII, XXV i XXVI Kodeksu karnego (przeciwko wolności, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece) w przesłuchaniu pokrzywdzonego ma prawo być obecna wskazana przez niego osoba pelnoletnia, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego (art. 185a § 2 k.p.k.).

► 8. Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyłączenie sędziego, prokuratora jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 42 § 1 i 47 § 1 kpk).

► 9. Pokrzywdzonemu, który wskutek przestępstwa doznał obrażeń ciała lub rozstroju zdrowia określonych w art. 156 § 1 lub 157 § 1 kk i nie uzyskał odszkodowania od sprawcy lub z innych źródeł służy prawo domagania się kompensaty na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw (Dz. U. Nr 169, poz. 1415 z późn. zm.). Wniosek w tej sprawie składa się w terminie 2 lat od popełnienia przestępstwa do sądu rejonowego miejsca zamieszkania pokrzywdzonego.

► Uprawnienia pokrzywdzonego w toku postępowania przygotowawczego:

► 1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (art. 299 § 1 kpk).

► 2. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (art. 304 § 1 kpk). Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo do prokuratora powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie (art. 306 § 3 kpk, art. 325a § 2 kpk).

► 3. Pokrzywdzony może składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk).

► 4. W razie złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Przepis ten nie dotyczy najbliższych osoby składającej wniosek. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej(12 § 2 i 3 kpk).

► 5. W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej oraz określone w rozdziale XXIII, XXV i XXVI Kodeksu karnego (przeciwko wolności, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece) pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego (art. 185a § 2 kpk).

► 6. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego w charakterze świadka lub wobec jego najbliższej osoby w związku z postępowaniem, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora. W takim wypadku pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której pokrzywdzony jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres (art. 191 § 3 kpk).

► 7. Przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (art. 177 § 1a kpk). Na wniosek pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa określone w art. 197-199 k.k., przy jego ponownym przesłuchaniu, powinien mieć zastosowanie tryb określony w art. 177 § 1a kpk, jeżeli bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny (art. 185c § 3 k.p.k.). W tych sprawach na wniosek pokrzywdzonego należy zapewnić, aby biorący udział w jego przesłuchaniu biegły psycholog był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, o ile nie będzie to utrudniać postępowania (art. 185c § 4 k.p.k.).

► 8. Pokrzywdzonego, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2 kpk).

► 9. W razie okazania innej osoby pokrzywdzonemu, może on domagać się, aby czynność tę przeprowadzono w sposób wyłączający możliwość jego rozpoznania przez osobę rozpoznawaną (art. 173 § 2 kpk).

► 10. Jeżeli czynności śledztwa nie będzie można powtórzyć na rozprawie, pokrzywdzony i jego przedstawiciel ustawowy, mogą być dopuszczeni do tej czynności, chyba że w razie zwłoki, zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu. Prokurator może także dopuścić pokrzywdzonego do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia (art. 316 § 1, art. 317§ 1 kpk, art. 325a § 2 kpk).

► 11. Organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ma obowiązek doręczenia pokrzywdzonemu odpisu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłego i zapoznaniu się z opinią (art. 318 kpk).

► 12. Pokrzywdzony w toku śledztwa lub dochodzenia może zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie (art. 316 § 3 kpk).

► 13. Pokrzywdzony może żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego z jego udziałem. Na jego wniosek odpłatnie wydaje mu się kserokopię dokumentów z akt sprawy, a za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze może on otrzymać odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie (art. 156 § 2 i 5 kpk i art. 157 § 3 kpk).

► 14. Pokrzywdzony ma prawo otrzymać na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu utrwalonej w ten sposób czynności procesowej (art. 147 § 4 kpk).

► 15. Pokrzywdzony, za zgodą prowadzącego postępowanie, może w toku tego postępowania przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia akt (art. 156 § 1 i 5 kpk, art. 159 kpk).

► 16. Pokrzywdzonemu przysługuje także prawo do wniesienia zażalenia na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia, naruszające jego prawa (art. 302 § 2 kpk).

► 17. Pokrzywdzony może złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na złożony przez podejrzanego wniosek o skierowanie sprawy przez prokuratora do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między nim a podejrzanym (art. 23a § 1 kpk).

► 18. Pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego (art. 55 § 1 i 2 kpk)

► 19. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, w którym zgłoszone było powództwo cywilne, pokrzywdzony, w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia, może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 69 § 4 kpk).

► 20. W razie uchylenia lub zmiany tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego na inny środek zapobiegawczy, prokurator powiadamia o tym niezwłocznie pokrzywdzonego, chyba że pokrzywdzony oświadczy, iż z takiego uprawnienia rezygnuje, o czym winien być wcześniej pouczony (art. 253 § 3 kpk).

► Uprawnienia pokrzywdzonego w toku postępowania sądowego:

► 1. W postępowaniu sądowym pokrzywdzony jest stroną jeżeli występuje w charakterze oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego albo powoda cywilnego.

► 2. Pokrzywdzony po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego złożyć oświadczenie, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 53 i 54 kpk) lub powoda cywilnego (art. 62 kpk). Jeżeli pokrzywdzony wystąpił z powództwem cywilnym w toku postępowania przygotowawczego, może żądać również jego zabezpieczenia. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu (art. 69 § 2 i 3 kpk).

► 3. Pokrzywdzony, jeżeli działa w charakterze strony, ma prawo składać wnioski dowodowe, zadawać pytania przesłuchiwanym osobom oraz złożyć apelację od wyroku. Jeżeli wyrok został wydany przez sąd okręgowy, a pokrzywdzony nie ustanowił pełnomocnika, apelacja powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata (art. 446 § 1 kpk).

► 4. Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniach sądu przed rozprawą w kwestii warunkowego umorzenia postępowania (art. 341 § 1 kpk), skazania oskarżonego bez rozprawy (art. 343 § 5 kpk) oraz umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego i zastosowania środków zabezpieczających (art. 354 pkt 2 kpk), a także brać udział w rozprawie (art. 384 § 2 i 3 kpk).

► 5. Pokrzywdzony ma prawo sprzeciwić się wnioskowi oskarżonego o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art. 387 § 2 kpk).

► 6. Pokrzywdzony ma prawo zwrócić się do sądu, aż do zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej (art. 49a kpk), z wnioskiem o orzeczenie w wyroku skazującym obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 46 § 1 kk).

► 7. Pokrzywdzony może złożyć wniosek o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego (art. 549 kpk). Przysługuje mu również prawo uczestniczenia w posiedzeniu sądu w przedmiocie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego niezależnie od tego, kto złożył wniosek w tym przedmiocie (art. 550 § 2 kpk).

► 8. Pokrzywdzony, jeżeli działa w charakterze strony, ma prawo wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego (art.525 § 1 kpk) oraz złożenia wniosku o wznowienie postępowania (art.542 § 1 kpk). Kasacja i wniosek o wznowienie postępowania powinny być sporządzone i podpisane przez adwokata lub radcę prawnego (art. 526 § 2 i 545 § 2 kpk).

► Uprawnienia pokrzywdzonego w toku postępowania wykonawczego:

► 1. Pokrzywdzony ma prawo, po skierowaniu przez sąd orzeczenia do wykonania, złożyć wniosek o informowanie go o opuszczeniu zakładu karnego przez skazanego. W razie skorzystania z tego uprawnienia, odpowiednio, sędzia penitencjarny lub dyrektor zakładu karnego niezwłocznie zawiadamia pokrzywdzonego o zwolnieniu skazanego z zakładu karnego po odbyciu kary, o ucieczce skazanego z zakładu karnego, a także o wydaniu decyzji o udzieleniu skazanemu: przepustki, czasowego zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru lub bez konwoju funkcjonariusza Służby Więziennej albo asysty innej osoby godnej zaufania, przerwy w wykonaniu kary i warunkowego zwolnienia (art. 168a § 1 i 2 kkw).

► 2. W razie określenia sposobu podania wyroku do publicznej wiadomości przez sąd w postępowaniu wykonawczym, pokrzywdzony ma prawo wniesienia zażalenia na postanowienie w tym przedmiocie (art. 197 § 1 kkw).

► 3. Pokrzywdzonemu i jego rodzinie może zostać udzielona pomoc z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (art. 43 § 8 pkt 1 kkw).

► Podstawowe obowiązki pokrzywdzonego:

► 1. Pokrzywdzony ma obowiązek stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie (art. 177 kpk). Na pokrzywdzonego, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10.000 złotych, a ponadto zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

(art. 285 § 1 i 2 kpk).

► 2. W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów, można pobrać od pokrzywdzonego odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Za zgodą pokrzywdzonego biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby (art. 192a kpk).

► 3. Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 192 § 1 i 3 kpk). W przypadku zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego pokrzywdzonego jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić jego przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa (art. 192 § 2 kpk).

► 4. Pokrzywdzony jest obowiązany wskazać adres dla doręczeń w kraju, kiedy przebywa za granicą; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność pokrzywdzonego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 138 kpk). Jeżeli pokrzywdzony, nie podając nowego adresu, zmienia miejsca zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pisma wysyłane pod tym adresem uważa się za doręczone (art. 139 § 1 kpk).

► PODEJRZANY

► Prawa i obowiązki podejrzanego w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

Podejrzanemu w postępowaniu karnym przysługują wymienione poniżej uprawnienia:

► 1. Prawo do składania wyjaśnień, także na piśmie, prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyn odmowy (art. 175 § 1, art. 176 § 1)1).

► 2. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jeżeli podejrzany wykaże, że nie stać go na obrońcę, sąd może wyznaczyć obrońcę z urzędu (art. 78 § 1). Nie można mieć więcej niż trzech obrońców jednocześnie (art. 77). W wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postępowania karnego podejrzany może zostać obciążony kosztami obrony z urzędu (art. 627, art. 629).

► 3. Na żądanie podejrzanego przy jego przesłuchaniu może być obecny obrońca (art. 301).

► 4. Jeżeli podejrzany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, także przy kontaktach z obrońcą (art. 72 § 1).

► 5. Prawo do informacji o treści zarzutów, ich uzupełnieniu i zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2 i art. 325g § 2).

► 6. Prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, np. o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego (art. 315 § 1).

► 7. Prawo dostępu do akt sprawy, do sporządzania odpisów i kopii. Można odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania (art. 156 § 5).

► 8. Prawo do zapoznania się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed jego zakończeniem. W trakcie tych czynności podejrzanemu może towarzyszyć obrońca (art. 321 § 1 i 3, art. 325a § 2).

► 9. Prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego w celu pogodzenia się z pokrzywdzonym (art. 23a). Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji są brane pod uwagę przez sąd przy wymiarze kary (art. 53 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.)).

► 10. W postępowaniu przyspieszonym, w przypadku zapewnienia uczestnictwa podejrzanego w postępowaniu w drodze wideokonferencji, może on składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu (art. 517ea § 1). W ten sam sposób może być zapewniony udział w postępowaniu obrońcy i tłumacza (art. 517b § 2c i 2d). W postepowaniu przyspieszonym wniosek o uzasadnienie wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu albo złożony na piśmie w terminie 3 dni od daty ogłoszenia wyroku; termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni (art. 517h § 1).

Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 § 1).

► Podejrzany jest obowiązany poddać się:

► 1) oględzinom ciała i badaniom niepołączonym z naruszeniem ciała, pobraniu odcisków palców, fotografowaniu oraz okazaniu innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1);

► 2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że nie zagraża to zdrowiu, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne (zwłaszcza pobranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu, np. śliny); badania powinny być przeprowadzone przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia (art. 74 § 2 pkt 2);

► 3) pobraniu przez policjanta wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to konieczne i nie zagraża zdrowiu (art. 74 § 2 pkt 3).

Niespełnienie tych obowiązków może prowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego, jak również skutkować zastosowaniem wobec niego w niezbędnym zakresie siły fizycznej lub środków technicznych służących obezwładnieniu (art. 74 § 3a).

► Podejrzany jest obowiązany:

► 1) zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca pobytu trwającego dłużej niż 7 dni i stawiać się na każde wezwanie; w wypadku niestawiennictwa podejrzany może być zatrzymany i sprowadzony przymusowo (art. 75 § 1 i 2);

► 2) wskazać adres, na który kierowana będzie korespondencja; w przeciwnym wypadku czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 133 § 2);

► 3) wskazać adres dla doręczeń w kraju, kiedy przebywa za granicą; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 138);

► 4) podać nowy adres w wypadku zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na dotychczasowy adres zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 139).

► ZATRZYMANY

► Prawa i obowiązki zatrzymanego w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

Zatrzymanemu w postępowaniu karnym przysługują wymienione poniżej uprawnienia:

► 1. Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2)1).

► 2. Prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie (art. 244 § 3).

► 3. Prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem i bezpośredniej z nim rozmowy (art. 245 § 1).

► 4. Jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 72 § 1).

► 5. Prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 3).

► 6. Prawo do zawiadomienia osoby najbliższej, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1 i 3).

► 7. Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. Jeżeli nie posiada żadnego obywatelstwa – prawo do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym zatrzymany mieszka na stałe (art. 612 § 2). Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego zatrzymany jest obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o zatrzymaniu również bez jego prośby2).

► 8. Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zażaleniu można się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania (art. 246 § 1).

► 9. Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć, albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 i 2).

► 10. Dostęp do niezbędnej pomocy medycznej.

► ARESZTOWANY

► Prawa i obowiązki aresztowanego w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

Tymczasowo aresztowanemu przysługują wymienione poniżej uprawnienia:

► 1. Prawo do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyn odmowy (art. 175 § 1)1).

► 2. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jeżeli tymczasowo aresztowany wykaże, że nie stać go na obrońcę, sąd może wyznaczyć obrońcę z urzędu (art. 78 § 1). W wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postępowania karnego tymczasowo aresztowany może zostać obciążony kosztami obrony z urzędu (art. 627, art. 629).

► 3. Jeżeli tymczasowo aresztowany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 72 § 1).

► 4. Prawo do zawiadomienia przez sąd osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby o tymczasowym aresztowaniu (art. 261 § 1 i 2).

► 5. Jeżeli tymczasowo aresztowany nie jest obywatelem polskim – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem (art. 612 § 1). Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego tymczasowo aresztowany jest obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o aresztowaniu również bez jego prośby2).

► 6. Prawo do informacji o treści zarzutów, ich uzupełnieniu i zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2 i art. 325g § 2).

► 7. Prawo do przeglądania akt w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania (art. 156 § 5a).

► 8. Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na tymczasowe aresztowanie w terminie 7 dni od dnia otrzymania odpisu postanowienia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania (art. 252).

► 9. Prawo do złożenia wniosku o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy, niełączący się z pozbawieniem wolności. Środkiem takim może być dozór Policji, poręczenie majątkowe lub osobiste, zakaz opuszczania kraju, obowiązek opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia pojazdów. Wniosek zostanie rozstrzygnięty w ciągu 3 dni przez prokuratora lub sąd. Na postanowienie prokuratora lub sądu tymczasowo aresztowany może złożyć zażalenie tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania poprzedniego postanowienia w sprawie tymczasowego aresztowania (art. 254 § 1 i 2).

► 10. Prawo do zapewnienia niezbędnej pomocy medycznej.

► EURO-ZATRZYMANY

► Prawa i obowiązki euro-zatrzymanego w trakcie przesłuchania oraz innych czynności z jego udziałem oraz z nim związanych.

Osobie zatrzymanej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania przysługują wymienione poniżej uprawnienia:

► 1. Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2)1).

► 2. Prawo do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyn odmowy (art. 175 § 1), oraz prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie (art. 244 § 3).

► 3. Prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem i bezpośredniej z nim rozmowy (art. 245 § 1).

► 4. Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jeżeli zatrzymany wykaże, że nie stać go na obrońcę, sąd może wyznaczyć obrońcę z urzędu (art. 78 § 1).

► 5. Jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 72 § 1).

► 6. Prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania i do przeglądania akt w zakresie dotyczącym przyczyn zatrzymania (art. 244 § 3).

► 7. Prawo do zawiadomienia osoby najbliższej, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1 i 3).

► 8. Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. Jeżeli nie posiada żadnego obywatelstwa – prawo do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym zatrzymany mieszka na stałe (art. 612 § 2). W przypadku zastosowania aresztu tymczasowego – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego tymczasowo aresztowany jest obywatelem (art. 612 § 1). Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego zatrzymany jest obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o zatrzymaniu również bez jego prośby2).

► 9. Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zażaleniu można się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania (art. 246 § 1).

► 10. Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć, albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 i 2).

► 11. Prawo do informacji o treści europejskiego nakazu aresztowania (art. 607k § 2) oraz do otrzymania jego odpisu wraz z zawiadomieniem o posiedzeniu sądu w sprawie przekazania i tymczasowego aresztowania. Nakaz powinien być przetłumaczony lub informacja o jego treści zostanie przekazana przez sąd (art. 607l § 1a).

► 12. Prawo do złożenia oświadczenia w sprawie przekazania oraz prawo do wyrażenia zgody na przekazanie i zgody na ściganie za inne przestępstwa niż objęte wnioskiem o przekazanie, a także zgody na wykonanie kary pozbawienia wolności lub środków polegających na pozbawieniu wolności za te przestępstwa (art. 607l § 2). Zgoda nie może być cofnięta. Skutkiem wyrażenia zgody jest przyspieszenie postępowania w sprawie europejskiego nakazu aresztowania (art. 607k § 2, art. 607l § 2, 607m § 1 i 1a, art. 607n § 1).

► Czy wiesz czym jest przesłuchanie wg. KPA?

W polskim Kodeksie postępowania administracyjnego (kpa) przesłuchanie jest jednym z elementów postępowania dowodowego. Dotyczy to sytuacji, w których organ administracji publicznej może potrzebować uzyskać zeznania od stron postępowania lub świadków w celu wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Kluczowe zagadnienia dotyczące przesłuchania wg. Kpa:

► Strony postępowania:

Przesłuchanie może dotyczyć zarówno stron postępowania administracyjnego (np. wnioskodawcy i organu wydającego decyzję), jak i świadków, którzy mogą dostarczyć istotnych informacji.

► Protokół z przesłuchania:

Z każdego przesłuchania sporządza się protokół, który jest dokumentacją przebiegu przesłuchania i zeznań. Protokół ten powinien być podpisany przez osobę przesłuchiwaną oraz osobę, która prowadziła przesłuchanie.

► Przebieg przesłuchania:

W trakcie przesłuchania osoba przesłuchiwana odpowiada na pytania zadawane przez organ administracji. Może także zadawać pytania dotyczące sprawy, co zapewnia pełniejszy obraz sytuacji.

► Przesłuchanie świadków:

Świadkowie są zobowiązani do składania zeznań, ale mają też prawo do odmowy odpowiedzi na pytania, jeżeli mogłyby one narazić ich lub ich bliskich na odpowiedzialność karną.

► Obowiązek informacyjny:

Osoby przesłuchiwane powinny być informowane o celu przesłuchania oraz konsekwencjach składania fałszywych zeznań.

Przesłuchanie jest istotnym narzędziem w procesie administracyjnym, pozwalającym na zebranie niezbędnych dowodów i informacji, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla wydania sprawiedliwej decyzji. W przypadku bardziej skomplikowanych spraw administracyjnych, przesłuchania mogą być prowadzone w bardziej formalny sposób, z udziałem pełnomocników stron czy ekspertów.

► Czy wiesz czym jest rozprawa administracyjna jaki ma cel i na czym polega?

Rozprawa administracyjna to procedura, która ma na celu rozstrzyganie spraw administracyjnych. W polskim prawie administracyjnym, rozprawa administracyjna jest jednym z elementów postępowania administracyjnego, które reguluje Kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.).

Kluczowe elementy rozprawy administracyjnej:

► Cel rozprawy:

Rozprawa ma na celu umożliwienie ustalenia stanu faktycznego i prawnego sprawy, wysłuchanie stron oraz innych uczestników postępowania.

► Zawiadomienie:

Uczestnicy postępowania powinni być odpowiednio zawiadomieni o terminie i miejscu rozprawy.

► Obecność stron:

Strony postępowania mają prawo uczestniczyć w rozprawie, a także przedstawiać swoje stanowiska oraz dowody.

► Protokół:

Z przebiegu rozprawy sporządza się protokół, który dokumentuje wszystkie istotne okoliczności i oświadczenia.

► Obowiązki organu:

Organ administracji jest zobowiązany do przeprowadzenia rozprawy w sposób rzetelny i sprawiedliwy, a także do zapewnienia możliwość obrony swoich praw osobom biorącym udział w postępowaniu.

► Decyzja:

Po zakończeniu rozprawy organ podejmuje decyzję w sprawie, która może być zaskarżona w przypadku, gdy strona nie zgadza się z jej treścią.

Rozprawa administracyjna odgrywa istotną rolę w zapewnieniu przejrzystości i sprawiedliwości w postępowaniach administracyjnych. Daje stronom możliwość aktywnego udziału w procesie decyzyjnym oraz wpływu na ostateczny wynik sprawy.

► Czy wiesz jakie są prawa strony podczas przesłuchania na bazie KPA?

W Polsce tematykę przesłuchań regulują dwa kodeksy. Kodeks postępowania karnego (KPK) oraz Kodeks postępowania Administracyjnego (KPA). KPK koncentruje się na odpowiedzialności karnej, natomiast KPA dotyczy spraw administracyjnych i regulacji relacji obywatel – administracja publiczna.

W kontekście Kodeksu postępowania administracyjnego (KPA) w Polsce, "uprawnienia strony" odnoszą się do praw, jakie przysługują uczestnikom postępowania administracyjnego. Oto niektóre z kluczowych uprawnień stron w postępowaniu administracyjnym:

► Prawo do informacji:

Strony mają prawo do uzyskania informacji o toczących się sprawach, w tym do wglądu w akta sprawy.

► Prawo do wypowiedzenia się:

Strony mogą wyrażać swoje opinie, uwagi oraz zastrzeżenia na każdym etapie postępowania.

► Prawo do przedstawiania dowodów:

Strony mogą przedstawiać dowody na poparcie swoich stanowisk, a organ administracyjny ma obowiązek je rozpatrzyć.

► Prawo do działania przez pełnomocnika:

Strony mogą być reprezentowane przez pełnomocników, co oznacza, że mogą zlecić innym osobom prowadzenie sprawy w swoim imieniu.

► Prawo do złożenia skargi:

Strona ma prawo do złożenia skargi na działania organu administracyjnego, które uważa za niezgodne z prawem.

► Prawo do zaskarżenia decyzji:

Jeśli decyzja organu administracyjnego jest dla strony niekorzystna, ma ona prawo do zaskarżenia jej w trybie odwołania lub skargi na decyzję.

► Prawo do uczestniczenia w przesłuchaniach:

W przypadku, gdy przeprowadza się przesłuchanie stron lub świadków, mają one prawo do uczestniczenia w tych czynnościach.

► Prawo do ochrony danych osobowych:

Strony mają prawo do ochrony swoich danych osobowych, które są przetwarzane w toku postępowania.

Te uprawnienia mają na celu zapewnienie, że strony postępowania administracyjnego mają możliwość aktywnego uczestnictwa w sprawie oraz że ich prawa są chronione. Ostateczne szczegóły dotyczące uprawnień mogą być regulowane przez postanowienia KPA oraz inne akty prawne związane z danym postępowaniem.

► Czy wiesz kto jest stroną w postępowaniu administracyjnym?

Stroną w postępowaniu administracyjnym prowadzonym na podstawie Kpa jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne - również jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Strona może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania.

► Czy kto może być przesłuchany jako świadek w postępowaniu administracyjnym prowadzonym na podstawie KPA i jakie ma podstawowe prawa?

W postępowaniu administracyjnym prowadzonym w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a) świadkiem może być jedynie osoba fizyczna, nie będąca stroną w toczącej się sprawie administracyjnej (przesłuchanie stron stanowi inny środek dowodowy). Kolejnym, podstawowym kryterium uznania osoby za świadka w postępowaniu administracyjnym jest wymagana odpowiednia wiedza – tzn. wiadomości posiadane przez osobę, umożliwiające ustalenie stanu faktycznego danej sprawy. Po spełnieniu wyżej wspomnianych przesłanek, osoba ma prawny obowiązek występowania w charakterze świadka. Świadek powinien stawić się w określonym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań. Wszelkie niezbędne informacje dotyczące stawiennictwa zawarte są w wezwaniu wysłanym przez właściwy organ.

Świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały w trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy, duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.

Przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej uprzedza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.

Mediator nie może być przesłuchany w charakterze świadka co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że uczestnicy mediacji zwolnią go od obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.

► Czy wiesz w jaki sposób organ administracji publicznej musi postępować z protokołem przesłuchania?

Przede wszystkim, o czym często urzędnicy zdają się zapominać, protokół przesłuchania powinien być odczytany i przedstawiony do podpisu osobie zeznającej niezwłocznie po złożeniu zeznania. Nieodczytanie go jest poważnym naruszeniem przepisu. I nie wystarczy tutaj dać przesłuchiwanemu do samodzielnego przeczytania, gdyż przepis jasno wskazuje na obowiązek odczytania go przesłuchiwanemu, niezależnie od tego, że później dostaje on go do samodzielnego przeczytania i podpisania. I o ile przesłuchiwany powinien go samodzielnie przeczytać we własnym interesie, to zgodnie z prawem czynić tego nie musi, natomiast urzędnik przeprowadzający czynność musi jemu protokół odczytać.

Warto także uwzględnić, że organ administracji publicznej może zezwolić na dołączenie do protokołu zeznania na piśmie, podpisanego przez zeznającego, oraz innych dokumentów mających znaczenie dla sprawy.

Skreśleń i poprawek w protokole należy tak dokonywać, aby wyrazy skreślone i poprawione były czytelne. Skreślenia i poprawki powinny być stwierdzone w protokole przed jego podpisaniem. Dokonywanie jakichkolwiek zmian w protokole po jego podpisaniu to już przestępstwo fałszerstwa. Jeśli w podpisanym protokole chce się zmienić coś w treści należy sporządzić dodatkowy protokół nowego zeznania. W aktach pozostają oba.

► Czy wiesz kiedy możesz wyłączyć pracownika urzędu z prowadzenia twojej sprawy w tym także przesłuchania?

Pracownik organu administracji publicznej podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie:

1) w której jest stroną albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki;

2) swego małżonka oraz krewnych i powinowatych do drugiego stopnia;

3) osoby związanej z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w której był świadkiem lub biegłym albo był lub jest przedstawicielem jednej ze stron, albo w której przedstawicielem strony jest jedna z osób wymienionych w pkt 2 i 3;

5) w której brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji;

6) z powodu której wszczęto przeciw niemu dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub karne;

7) w której jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej.

Powody wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

Bezpośredni przełożony pracownika jest obowiązany na jego żądanie lub na żądanie strony albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności niewymienionych powyżej, które mogą wywołać wątpliwość co do bezstronności pracownika. Wyłączony pracownik zaś powinien podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron.

► Czy wiesz czym jest zakaz tortur oraz nieludzkiego traktowania?

MARTWE PRAWO, ALE PRAWO!

► POLSKA

► KONSTYTUCJA RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej:

► Art. 40.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.

Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

► KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Podstawowe zasady przesłuchiwania obowiązujące w Polsce określa m. in. Kodeks postępowania karnego. Mówi on m. in.:

► Art. 171. KPK § 4.

Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

► Art. 171. KPK § 1.

Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

► Art. 171. KPK § 6.

Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.

► Art. 171. KPK § 7.

Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

► Art. 171. KPK § 5.

Niedopuszczalne jest:

1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;

2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

► UNIA EUROPEJSKA

► KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UE

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej:

Artykuł 1

► Godność człowieka

Godność człowieka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona.

Artykuł 3

► Prawo człowieka do integralności

1. Każdy ma prawo do poszanowania jego integralności fizycznej i psychicznej.

Artykuł 4

► Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

► ŚWIAT

► ONZ - ZAKAZ TORTUR ORAZ NIELUDZKIEGO LUB PONIŻAJĄCEGO TRAKTOWANIA

„Nikt nie będzie poddawany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu.”

Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1984, weszła w życie 26 czerwca 1987, przez Polskę została ratyfikowana 26 lipca 1989 roku (Dz.U. z 1989 r. nr 63, poz. 378). Konwencję ratyfikowało bądź do niej przystąpiło ok. 170 państw. Konwencja ta definiuje, czym wobec prawa międzynarodowego jest tortura.

"Artykuł 1 1. W rozumieniu niniejszej konwencji określenie "tortury" oznacza każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo."

Jest to prawo absolutne. Co jest charakterystyczne, w odróżnieniu od innych postanowień Konwencji, wyjątki lub możliwość limitacji w odniesieniu do powyższego prawa są niedopuszczalne, i nie umożliwia ich także wykładnia Trybunału. Oznacza to, że ani interes publiczny ani prawa osób trzecich jak i zachowanie samej ofiary, nawet jeżeli stwarzają niebezpieczeństwo lub są zabronione, nie mogą uzasadniać traktowania sprzecznego z tym przepisem.

► DEFINICJA TORTUR ORAZ NIELUDZKIEGO TRAKTOWANIA WG. ONZ.

„Tortury" zostały zdefiniowane jako „umyślne nieludzkie traktowanie powodując bardzo poważne i okrutne cierpienia". Poziom cierpienia stanowi podstawową różnicę pomiędzy torturami a nieludzkim traktowaniem, a ponadto w przypadku tortur musi to być działanie celowe, np. wydobywanie informacji lub zastraszanie. Nota Bene: fakt, że dzięki informacji można uratować życie niewinnej osoby nie uzasadnia stosowania tortur. Przykłady działań uznanych przez Trybunał za tortury to zgwałcenie, groźba skrzywdzenia rodziny, przetrzymywanie z zawiązanymi oczyma oraz pozorowane egzekucje. Cierpienie może mieć wymiar fizyczny jak i psychiczny. Pojęcie tortur w dalszym ciągu ulega zmianie: „co nie miało znamion tortur 30 lat temu, może być za nie uznane dziś, ponieważ standardy się podnoszą”.

To samo odnosi się do nieludzkiego traktowania.

► Czy wiesz jak przesłuchiwano i wydobywano informacje w średniowieczu?

► Dawniej bywało gorzej, czyli kilka zdań o historycznych metodach przesłuchań.

Już w średnoiwieczu a nawet starożytności stosowano wzmocnione/ulepszone techniki przesłuchań chociaż wówczas nikt ich tak nie nazywał.

Powstawały nie tylko same techniki badania podejrzanych ale i wymyślne narzędzia służące nakłonieniu ich do zeznania prawdy.

Co ciekawe techniki owe były wówczas często „wielofunkcyjne”. Z jednej strony były klasycznymi metodami przesłuchań służącymi wydobyciu informacji, ale jednocześnie zawierały w sobie element resocjalizacyjny (np. nawracały grzesznika czy wypędzały z niego zło) oraz karny (badany cierpiał męki czym odkupiał swoją winę).

Współcześnie stosowane sposoby, techniki i metody wzmacniania przesłuchań podejrzanych wydają się przy nich wręcz humanitarne...

Oto wybrane przykłady najciekawszych z nich:

► SZCZURY

Wyjątkowo okrutna i jedna z najtańszych metod tortur wykorzystywanych w średniowieczu.

Miała wiele wariantów, najpopularniejszym był ten w którym inkwizytor wkładał kilka szczurów do wiadra i blokował im jedyną drogę ucieczki brzuchem przesłuchiwanego.

Następnie torturujący podgrzewał spód wiadra, żeby zirytować szczury. Rezultat tej tortury jest oczywisty. Szczury znajdowały jedyną drogę ucieczki przegryzając się przez ciało więźnia.

► ZMIAŻDŻACZ GŁOWY

Kat wywierał nim ogromny nacisk na czaszkę poprzez powolne przykręcani śruby, która wciskała metalową "czapeczkę" coraz mocniej na głowę ofiary. Niektóre urządzenia miały ostro zakończoną śrubę, która wwiercała się w czaszkę.

Urządzenie to było używane zarówno w celu skłonienia ofiary do składania zeznań, jak też jako kara.

► ŁAMANIE KOŁEM

Było jedną z najboleśniejszych i najokrutniejszych tortur i metod egzekucji stosowanych w Europie. Zaraz po powieszeniu było ono najczęściej stosowaną metodą kary.

Naga ofiara była przywiązywana z szeroko rozstawionymi kończynami do metalowych pierścieni. Następnie pod jej biodra, kolana, kostki, łokcie i nadgarstki podkładano grube kawałki drewna. Kat miażdżył ciało skazańca ciężkim kołem (to znaczy kołkiem, czyli kanciastą maczugą), którego krawędzie były obite metalem.

Starano się przy tym nie zadać żadnych śmiertelnych ciosów, ale raczej zmienić ciało ofiary w bezkształtną masę.

► DYBY

Umieszczano je na rynkach i w pobliżu bram miejskich. Były narzędziem uznawanym za "obowiązkowe" we wszystkich regionach Europy w dobie średniowiecza podobnie jak pręgierze i maski hańby. Dyby były przeznaczone dla oszustów, złodziei, pijaków, kłótliwych kobiet.

Uznawano je za karę lekką, często jednak stawały się prawdziwą torturą, kiedy ofiarę - z unieruchomionymi rękoma i szyją - obijano kijami, policzkowano, obrzucano kamieniami i oblewano wrzątkiem, a częstokroć i okaleczano.

Również łaskotanie skazanego mogło tę "łagodną" karę przemienić w okrutną i nieznośną torturę.

► ŻELAZNA DZIEWICA

Stosowane głównie w średniowieczu.

Żelazna dziewica miała postać pudła o kształtach i rozmiarach dopasowanych do ciała ludzkiego.

Powszechnie uważa się, jakoby wyposażane były w ostre kolce umieszczone na wewnętrznej stronie zamocowanych zawiasowo klap, które wbijały się w ciało.

► KRZESŁO CZAROWNIC

Krzesło inkwizytorskie, częściej nazywane krzesłem czarownic, było bardzo cenionym środkiem do łamania woli uparcie milczących kobiet, oskarżanych o uprawianie czarów.

Sprzęt ten, jakkolwiek dość rozpowszechniony, używany był szczególnie przez inkwizytorów.

► STOS

Dla skazanych za czary istniała tylko jedna kara uznawana za najwłaściwszą. Najwyższy, oczyszczający i ostateczny stos.

Wszystko co złe trawił święty ogień.

► WIDEŁKI HERETYKÓW

Narzędzie to solidnie umocowane na szyi ofiary za pomocą mocnej skórzanej opaski, wywoływało silne bóle powodowane bezpośrednio przez cztery ostrza wbijające się w podbródek i tors torturowanego przy każdym jego poruszeniu się.

Pozwalało to na szybkie uzyskanie przyznania się do winy.

Ten typ widełek używany był najczęściej przy przesłuchiwaniu osób podejrzanych o herezję, czary, czy też pospolite przestępstwa.

► ZGNIATACZ KCIUKÓW

Śruba działała jak imadło. Kciuki wsadzano pod metalowa sztabę, która następnie przykręcano zgniatając paznokcie.

Wyjątkowo bolesna metoda i okrutna metoda, wykorzystywana w czasie przesłuchań.

► Czy wiesz jakie są rodzaje metod badających kłamstwo w zeznaniach?

Istnieją dwie grupy metod badających kłamstwo w zeznaniach lub też gotowość świadka do zeznawania nieszczerego.

Są to:

1. metody psychologiczne,

2. metody fizjologiczne.

Niekiedy w trakcie procesu przesłuchiwania zespoły wybranych metod z obu powyższych kategorii tworzą hybrydy tak aby podnieść efektywność badania.

Wśród metod psychologicznych wymienia się:

a) metody oparte na technice zadawania pytań

b) metody oparte na nietypowym odpowiadaniu na pytania testów

Przykładowymi metodami psychologicznymi badającymi kłamstwo w zeznaniach są: kilkakrotne przesłuchanie, metoda pytań krzyżowych, zogniskowane wyszukiwanie, odwrócona chronologia, zmiana perspektywy, techniki behawioralne, techniki motywacyjne i wywierania presji psychologicznej, techniki sprawdzające zdolności rozpoznawania i przypominania, metody aktywujące pamięć, socjotechniki.

Fizjologiczne metody badania kłamstwa stosowane są przede wszystkim w kryminalistyce.

Podstawowym narzędziem jest tutaj poligraf zwany też wariografem lub potocznie detektorem / wykrywaczem kłamstwa.

Do innych metod fizjologicznych zaliczyć można metody zawężania lub znoszenia świadomości.

Polegają one na aplikowaniu przesłuchiwanemu środków odurzających lub stosowanie hipnozy a także metod psychofizycznych oddziaływania środowiskiem w sposób prowadzący do poczucia utraty kontroli i demotywacji oporu.

Stosowanie ich ze względu na aspekty prawne i etyczne nie jest dozwolone.

► Czy wiesz jakie są najczęściej stosowane metody i techniki przesłuchań?

Do najczęściej wykorzystywanych technik wywierania wpływu i łamania przesłuchiwanego, szczególnie podejrzanego należą:

► Przedstawienie fałszywego obrazu sytuacji procesowej podejrzanego.
► Zadawanie pytań sugerujących odpowiedź i zamkniętych.
► Kumulatywne przedstawianie dowodów winy.
► Przedstawianie fałszywych dowodów winy.
► Wskazywanie na łatwość w uzyskaniu dowodów winy.
► Metoda selektywnego prezentowania materiału dowodowego.
► Obiecywanie niższego wymiaru kary.
► Udowadnianie sprzeczności w wyjaśnieniach.
► Prezenty.
► Podawanie wersji zdarzenia zawierającej fałszywe informacje.
► Dobry – zły policjant.
► Stosowanie presji.
► Napięcie.
► Cisza.
► Wielogodzinne przesłuchania.
► Dostosowywanie techniki przesłuchań.

W kolejnych artykułach postaram się opisać na czym polegają i jak skutkują.

► Prawda życia i prawda ekranu w procesie przesłuchania.

Amerykańskie przesłuchanie podejrzanego znane u nas głównie z wielu filmów formalnie rozpoczyna się z chwilą przedstawienia mu jego praw. Słynna formułka wypowiadana przez policjanta już w chwili zatrzymania, a potem rozwijana już w trakcie dalszych czynności. Podobną zasadę przewiduje polska regulacja procesowa. Tutaj jednak podobieństwa się kończą.

W przypadku przesłuchań za oceanem zaniechanie tej czynności oznacza, że wszelkie informacje pozyskane w ten sposób oraz w jego następstwie nie mogą stanowić w sądzie dowodu (tzw. owoc zatrutego drzewa).

Inaczej natomiast sytuacja wygląda na gruncie polskiej procedury. Przeciwko podejrzanemu nie będą mogły zostać wykorzystane jego oświadczenia tylko wtedy, gdy wykaże się, że została mu w jakikolwiek sposób wyłączona swoboda wypowiedzi. Wyrazem tej zasady jest treść art. 171 § 7 k.p.k.

Oczywiście nie zwalnia to organu przesłuchującego z obowiązku chociażby poinformowania przesłuchiwanego o tym w jakim charakterze zeznaje (świadek, pokrzywdzony, podejrzany - ten ostatni nie tyle zeznaje co wyjaśnia) i pouczeniu go o jego prawach i obowiązkach. Niedokonanie tej czynności prowadzi do nieważności zeznań.

Ale tutaj trzeba bardzo jasno odróżnić nieważność zeznania jako dowodu od jego następstw w postaci pozyskanej przez przesłuchującego wiedzy na bazie której zdobędzie kolejne dowody. Te dowody będą ważne i w pełni dopuszczalne. Za oceanem zapewne by tak nie było gdyż występowałaby tutaj właśnie zasada owocu zatrutego drzewa. W Polsce natomiast wszystkie inne dowody, do których śledczy dojdą dzięki informacjom pozyskanym także z nieważnych zeznań, będą mogły być zaliczone do materiału obciążającego.

► Elementy metodyki przesłuchań w pracy FBI.

Metody przesłuchania stosowane przez FBI są wynikiem wieloletnich badań, praktyki oraz psychologii.

Oto kilka kluczowych technik, które mogą być wykorzystywane podczas przesłuchań:

► Technika Reid

– To jedna z najczęściej stosowanych metod przesłuchania. Składa się z dwóch etapów: fazy oceny i fazy przesłuchania. Podczas pierwszej fazy, przesłuchujący analizuje zachowanie podejrzanego, a w drugiej fazie stara się go skłonić do przyznania się do winy przez presję psychologiczną i manipulację.

► Budowanie raportu

– FBI często stara się nawiązać pozytywną relację z osobą przesłuchiwaną. Używanie empatii, aktywne słuchanie i wykazywanie zrozumienia mogą pomóc w zbudowaniu zaufania i skłonieniu rozmówcy do otwarcia się.

► Przesłuchanie motywacyjne

– Specjaliści dążą do zrozumienia motywacji osoby przesłuchiwanej, aby lepiej dostosować swoje pytania i podejście. Wzbudzanie refleksji nad konsekwencjami działań podejrzanego może skłonić go do przyznania się.

► Pytania otwarte i zamknięte

– FBI wykorzystuje różnorodne typy pytań, aby uzyskać więcej informacji. Pytania otwarte zachęcają do dłuższych odpowiedzi, podczas gdy pytania zamknięte mogą być używane do uzyskania konkretnych informacji.

► Techniki dezinformacji

– W niektórych przypadkach przesłuchujący mogą stosować techniki dezinformacji, przekazując fałszywe informacje, aby zmylić osobę przesłuchiwaną lub stworzyć wrażenie, że dowody przeciwko niej są silniejsze, niż w rzeczywistości.

► Analiza mowy ciała

– FBI zwraca uwagę na niewerbalne sygnały podczas przesłuchania, co może dostarczyć wskazówek na temat prawdziwych uczuć i intencji osoby przesłuchiwanej.

Warto zaznaczyć, że metody przesłuchania muszą być zgodne z prawem i etyką, a wszelkie formy przymusu czy tortur są zabronione. Efektywne przesłuchania skupiają się na psychologii i komunikacji interpersonalnej, a nie na zastraszaniu czy przemocy.

► Czy wiesz jakie są etapy / fazy przesłuchania i czym się charakteryzują?

► 1. Faza czynności wstępnych.

(zebranie danych osobowych i poinformowanie świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań).

► 2. Faza zadawania pytań ogólnych.

(tu świadek ma zagwarantowaną swobodę wypowiedzi).

► 3. Faza zadawania pytań szczegółowych.

(tu świadek odpowiada na konkretne pytania przesłuchującego).

► 4. Faza czynności końcowych.

(głównie czynności techniczne jak odczytanie treści zeznań, wniesienie ewentualnych poprawek, uzupełnień i podpisanie).

► Czy wiesz dlaczego przyzwoity człowiek zostaje katem, czyli jak następuje dehumanizacja śledczego przesłuchującego?

Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich 60 lat, poczynając od eksperymentu Milgrama, sugerują, że w odpowiednich okolicznościach, przy zastosowaniu odpowiedniej zachęty i otoczeniu, większość ludzi można zachęcić do aktywnego torturowania innych.

„Kiedy mają miejsce tortury, ludzie wierzą, że stoją na wysokim gruncie moralnym, że naród jest zagrożony i że są pierwszą linią obrony narodu, a ludzie będą wdzięczni za to, co robią”.

Etapy mentalności sprawcy tortur obejmują:

► Niechęć:

Sprawca niechętnie uczestniczy lub obserwuje stosowanie tortur.

► Oficjalna zachęta:

Jak pokazują eksperyment więzienny Stanford i eksperyment Milgrama, w oficjalnym otoczeniu wiele osób będzie podążać za wskazówkami osoby z autorytetu (takiej jak przełożony), szczególnie jeśli jest to przedstawiane jako obowiązkowe, nawet jeśli mają osobistą niepewność. Wydaje się, że główną motywacją jest obawa przed utratą statusu lub szacunku oraz chęć bycia postrzeganym jako „dobry obywatel” lub „dobry podwładny”.

► Zachęcanie przez rówieśników:

Sprawca zaczyna akceptować tortury jako konieczne, dopuszczalne lub zasłużone, lub podporządkować się ze względu na potrzebę dostosowania się do przekonań grupy rówieśniczej.

► Dehumanizacja:

Sprawca postrzega ofiary jako obiekty ciekawości i eksperymentów, a nie jako istoty ludzkie. Manipulacje fizyczne i psychologiczne stają się kolejną okazją do sprawdzenia reakcji ofiary.

► Odhamowanie:

Naciski społeczno-kulturowe i sytuacyjne mogą powodować, że sprawcy ulegają osłabieniu zahamowań moralnych iw rezultacie działają w sposób normalnie nieakceptowany przez prawo, zwyczaj i sumienie.

► Samonapędzający się:

W organizacji, gdy tortury stają się częścią wewnętrznie akceptowanych norm w pewnych okolicznościach, ich stosowanie często staje się zinstytucjonalizowane i samonapędzające się z czasem. To, co kiedyś było rzadko używane w ekstremalnych okolicznościach, zaczyna być używane częściej, z większą liczbą powodów, które uzasadniają szersze stosowanie.

Jeden z pozornych prowodyrów tortur w więzieniu Abu Ghraib , Charles Graner Jr., był przykładem etapów dehumanizacji i odhamowania, kiedy podobno powiedział: „Chrześcijanin we mnie mówi, że to źle, ale oficer poprawczy we mnie mówi: Uwielbiam sprawiać, żeby dorosły mężczyzna sam się wysikał” „Nieważne, czy chodzi o zabezpieczenie uzasadnionego czy nagannego celu, tortury nie mogą być przeprowadzane bez przywołania i skupienia rozproszonego wrodzonego okrucieństwa. W związku z tym to rozpowszechnienie tej wrodzonej cechy ohydy czyni każdą ludzką istotę potencjalnym oprawcą: stąd istnienie tortur! Co więcej, jest to naturalne występowanie takiego rodzącego się zła w każdym kolejnym pokoleniu istot ludzkich, które służy rozprzestrzenianiu tortur!"

► Czy wiesz jakie są rodzaje sposobów przesłuchiwania i w jaki sposób się je dobiera?

Każdy przesłuchujący powinien adekwatnie do sytuacji i osoby przesłuchiwanego dostosować rodzaj taktyki przesłuchania.

Służy to poznaniu prawdy, a w konsekwencji ułatwia sprawny przebieg procesu i zapobiega jego przewlekłości.

Do najczęściej używanych taktyk należą:

► Metoda swobodnej relacji, która polega w uproszczeniu na przedstawieniu wszystkich znanych świadkowi faktów, dostarczając materiału do zadawania pytań. Jest ona gwarantem wiernych zeznań, choć niekoniecznie kompletnych.

► Metoda pytań ukierunkowanych, gdzie przesłuchujący ma kontrolę nad przebiegiem zeznania. Traktowana jest jako uzupełnienie swobodnej relacji. Pozwala ona świadkowi na przypomnienie sobie istotnych faktów i fragmentów zdarzenia. Dzięki niej zeznania stają się i wierne i kompletne.

► Metoda badania krzyżowego, w której przesłuchujący zadaje pytania niejako z różnych punktów widzenia. Przyjmuje czasami formę pytań naprowadzających oraz sugerujących, a stosuje się ją głównie w krajach anglosaskich.

► Metoda przesłuchania poznawczego, która cechuje się dążeniem do uzyskania jak największej ilości prawdziwych zeznań. Dokonuje się to poprzez stworzeniu „więzi mnemotechnicznych „pomiędzy stronami przesłuchania.

► Czy znasz techniki mogące wspierać proces przesłuchania?

Techniki przesłuchań są szerokim tematem, który obejmuje różne metody stosowane w kontekście zbierania informacji od osób, często w ramach dochodzeń kryminalnych lub w kontekście wywiadu.

Oto kilka podstawowych technik, które są często omawiane:

► Techniki budowania raportu:

Polegają na nawiązywaniu pozytywnej relacji z przesłuchiwanym, co może ułatwić uzyskanie informacji. Osoby przesłuchujące mogą stosować techniki aktywnego słuchania oraz okazywać empatię.

► Techniki otwarte i zamknięte pytania:

Używanie różnych typów pytań może wpływać na przebieg rozmowy. Pytania otwarte zachęcają do rozwinięcia myśli, natomiast pytania zamknięte mogą być użyteczne do uzyskania konkretnych informacji.

► Zasada kłamstwa:

Obserwacja mowy ciała i zachowań osoby przesłuchiwanej, które mogą sugerować nieprawdę. Zmiany w tonie głosu, unikanie kontaktu wzrokowego czy nerwowe gesty mogą być sygnałami.

► Technika "dobrego gliny i złego gliny":

W tej metodzie jedna osoba przesłuchująca przyjmuje rolę agresywnego, oskarżającego, podczas gdy druga staje się wspierająca i empatyczna, co ma na celu skłonienie przesłuchiwanego do współpracy.

► Techniki konfrontacji:

Polegają na stawianiu osobie przesłuchiwanej trudnych pytań lub przedstawianiu informacji, które mogą ją zaskoczyć. Celem jest uzyskanie reakcji, które mogą prowadzić do ujawnienia prawdy.

► Kontekstualizacja:

Stawianie przesłuchiwanego w kontekście zdarzeń, które miały miejsce, aby pomóc mu lepiej zrozumieć sytuację i ułatwić udzielenie informacji.

► Zastosowanie hipnozy lub technik relaksacyjnych:

W niektórych przypadkach można wykorzystać techniki mające na celu rozluźnienie osoby przesłuchiwanej, co może sprzyjać lepszemu przepływowi informacji.

► Skrócenie czasu reakcji:

Pozwolenie na chwilę ciszy po zadaniu pytania, co może skłonić osobę do dłuższego zastanowienia się i ujawnienia informacji, które pierwotnie mogła pominąć.

Warto pamiętać, że etyczne podejście do przesłuchań oraz przestrzeganie praw człowieka są kluczowe w każdej sytuacji, a nadużycia mogą prowadzić do nie tylko błędnych informacji, ale także poważnych konsekwencji prawnych.

► Czy wiesz na czym polegają tzw. wzmocnione techniki przesłuchań?

Ulepszone techniki i metody przesłuchań, wzmocnione techniki i metody przesłuchań, zaawansowane techniki i metody przesłuchań to różne nazwy tych samych metod wywierania presji na przesłuchiwanego. Nowe synonimy starych tortur.

Określenia „ulepszone techniki przesłuchań”, „wzmocnione techniki przesłuchań” czasem też "zaawansowane techniki przesłuchań" definiowane są jako eufenizmy programu systematycznego torturowania zatrzymanych przez Centralną Agencję Wywiadowczą (CIA), Agencję Wywiadu Obronnego (DIA) i różne komponenty Sił Zbrojnych USA w odległych miejscach na świecie autoryzowane przez urzędników administracji prezydenta George'a W. Busha.

Stosowane metody obejmowały bicie, wiązanie w wykrzywionych pozycjach stresowych, zakładanie kapturów, poddawanie ogłuszającemu hałasowi, zakłócanie snu, pozbawienie snu aż do halucynacji, pozbawienie jedzenia, picia i opieki medycznej nad ranami, a także podtapianie, murowanie, poniżanie seksualne, poddanie się ekstremalnemu upałowi lub ekstremalnemu zimnie oraz zamknięcie w małych pudełkach przypominających trumny. Niektóre z tych technik należą do kategorii znanej jako „białe tortury”. Kilku zatrzymanych przeszło medycznie niepotrzebne „nawadnianie doodbytnicze”, „resuscytację płynem z odbytu” i „karmienie doodbytnicze”.

Oprócz torturowania fizycznego zatrzymanych istniały groźby pod adresem ich rodzin, takie jak groźby skrzywdzenia dzieci, groźby wykorzystywania seksualnego lub podrzynania gardła matkom zatrzymanych.

Chociaż pojęcia ulepszonych, zaawansowanych czy też wzmocnionych technik i metod przesłuchań kojarzą się dzisiaj nierozerwalnie z wyżej wskazanymi zdarzeniami, trzeba uczciwie powiedzieć, że wcale nie były one wówczas odkrywcze.

Nowością są owe eufemistyczne określenia „ulepszone techniki przesłuchań” i „wzmocnione techniki przesłuchań”. Ale same metody „wzmacniania” klasycznego przesłuchania o narzędzia z zakresu tortur znane są i wykorzystywane od stuleci. Praktycznie przez wszystkie państwa i ich instytucje. I także już w czasach starożytnych czy średniowieczu były autoryzowane przez władców.

Poniżej postaram się przybliżyć niektóre z metod "wzmacniania" klasycznego przesłuchania. Oczywiście nie jest to pełny katalog, gdyż co chwila powstają nowe...

ELEMENTY WZMACNIAJĄCE PODCZAS PRZESŁUCHAŃ.

Za elementy „wzmacniające” stosowane w trakcie przesłuchiwania uznaje się m.in.:

- Wrzaski
- Głośna muzyka
- Sterowanie światłem
- Manipulacja środowiskowa
- Deprywacja snu
- Pozycje stresogenne
- 20-30 godzinne przesłuchania
- Kontrolowany strach

Ogólnie metody wzmacniające techniki przesłuchań można podzielić na dwie kategorie:

► metody psychiczne, oraz

► metody fizyczne,

co oczywiście nie wyklucza stosowania ich równocześnie.

Tortury psychologiczne lub psychiczne stosowane w trakcie przesłuchań podejrzanych to rodzaj tortur, który opiera się przede wszystkim na skutkach psychologicznych, a dopiero wtórnie na wyrządzonych krzywdach fizycznych.

Chociaż nie wszystkie tortury psychiczne wiążą się z użyciem przemocy fizycznej, istnieje ciągłość między torturami psychicznymi a fizycznymi. Oba są często używane w połączeniu ze sobą i często nakładają się na siebie w praktyce, przy czym strach i ból wywołane torturami fizycznymi często skutkują długotrwałymi skutkami psychologicznymi i wieloma formami tortur psychicznych obejmujących jakąś formę bólu lub przymusu.

Tortury psychologiczne wykorzystują nie fizyczne metody, które powodują psychologiczne cierpienie. Ich skutki nie są od razu widoczne, chyba że zmieniają zachowanie osoby torturowanej. Ponieważ nie ma międzynarodowego konsensusu politycznego co do tego, czym są tortury psychologiczne, często są one pomijane, odrzucane i określane różnymi nazwami.

Tortury psychologiczne są mniej znane niż tortury fizyczne i wydają się być subtelne i znacznie łatwiejsze do ukrycia. W praktyce rozróżnienie między torturami fizycznymi i psychicznymi często się zaciera.

Tortury fizyczne to zadawanie człowiekowi silnego bólu lub cierpienia. W przeciwieństwie do tego, tortury psychologiczne skierowane są na psychikę z wyrachowanymi naruszeniami potrzeb psychologicznych, wraz z głębokim uszkodzeniem struktur psychologicznych i złamaniem przekonań, na których opiera się normalny zdrowy rozsądek.

Oprawcy często stosują oba rodzaje tortur w połączeniu, aby spotęgować związane z nimi efekty.

Tortury psychologiczne obejmują również celowe stosowanie ekstremalnych stresorów i sytuacji, takich jak pozorowana egzekucja, unikanie, naruszanie głęboko zakorzenionych norm społecznych lub seksualnych oraz tabu, lub przedłużające się odosobnienie.

Ponieważ tortury psychiczne nie wymagają przemocy fizycznej, aby były skuteczne, możliwe jest wywołanie silnego bólu psychicznego, cierpienia i traumy bez widocznych z zewnątrz skutków.

Gwałt i inne formy wykorzystywania seksualnego są często wykorzystywane jako metody tortur w celach przesłuchań lub kary.

W ostatnich latach nastąpił nacisk na położenie kresu współudziałowi medycznemu w torturowaniu poprzez zarówno międzynarodowe, jak i państwowe strategie prawne, a także spory sądowe przeciwko poszczególnym lekarzom.

Tortury farmakologiczne to stosowanie leków w celu wywołania psychicznego lub fizycznego bólu lub dyskomfortu.

Tortury łaskotania to niezwykła forma tortur, która jednak została udokumentowana i może być bolesna zarówno fizycznie, jak i psychicznie.

Szeroko stosowane w epoce nowożytnej tortury więzienne stały się również sposobem ucisku, szczególnie na Bliskim Wschodzie. Egipt, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn i Arabia Saudyjska prowadziły ośrodki przetrzymywania, w których więźniowie byli fizycznie i psychicznie torturowani za pomocą wstrząsów elektrycznych, izolacji, bicia, gróźb gwałtu i innych technik.

PRZYKŁADOWE PSYCHICZNE TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ WZMOCNIONYCH.

- NOC

Czemu to właśnie nocą biorą się do łamania ludzkich dusz? Nocą wyrwany ze snu aresztant (nawet jeszcze nie zadręczony bezsennością), nie może być tak zrównoważony i trzeźwy jak we dnie, jest więc bardziej ustępliwy.

- PERSWAZJA

Perswazja to najprostszy z chwytów. Po pewnym czasie pobytu w więzieniu śledczy mówi: "Sam widzisz, wyroku tak, czy owak, nie unikniesz. Ale jeśli będziesz stawiać się okoniem, to już tutaj, w tej ciupie zmarniejesz, całe zdrowie stracisz. A w obozie - od razu będziesz miał powietrze, światło. Lepiej podpisz, przyznaj się czym prędzej".

- KŁAMSTWO

Śledczy łże bez przerwy. Nie stać nas nawet na pytanie, czy on za kłamstwo odpowiada, czy nie? Wolno mu, skoro ma chęć, kłaść przed nami protokoły z podrobionymi podpisami naszych krewnych i przyjaciół - to przecież tylko metoda śledcza.

- WYZWISKA

Ordynarne wyzwiska - chwyt skuteczny w stosunku do ludzi wykształconych, delikatnych, subtelnych.

- UPOKORZENIE

Więźniowie kilka godzin przed przesłuchaniem trzymani byli na korytarzach w pozycji leżącej, twarzą ku ziemi, bez pozwolenia na podniesienie głowy i przemówienia.

Cel jest jeden: zgnębić człowieka.

- DOBRY - ZŁY

Tzw. psychologiczny kontrast. Istnieje wariant metody: dwaj funkcjonariusze pracują na zmianę: jeden sroży się i wścieka, drugi jest sympatyczny, niemal serdeczny.

Badany za każdym razem dygocze, wchodząc do gabinetu - na którego z nich trafi? Prawem kontrastu, człowiek gotów jest temu drugiemu podpisać wszystko i przyznać się nawet do tego, co nigdy nie miało miejsca.

- ZASTRASZANIE

Zastraszenie to najczęściej stosowany i najbardziej urozmaicany sposób. "Kto się przyznaje tego puszczamy wolno".

Zastraszanie jest skuteczne wobec tych, którzy jeszcze nie są zatrzymani, a jedynie stawili się na przesłuchanie. Taki gdy ma coś na sumieniu - wszystkiego się boi - że mu zabiorą dobytek, rodzinę, wolność.

- BIAŁE TORTURY

Białe tortury, często określane jako „tortury w białym pokoju”, to rodzaj psychologicznej techniki tortur, której celem jest całkowita deprywacja sensoryczna i izolacja.

Więzień przetrzymywany jest w celi, która pozbawia go wszelkich zmysłów i tożsamości.

Wizualnie więzień pozbawiony jest koloru. Ich cela jest całkowicie biała: ściany, podłoga i sufit, a także ubrania i jedzenie. Rurki neonowe są umieszczone nad pasażerem w taki sposób, aby nie pojawiały się cienie.

Słuchowo komórka jest dźwiękoszczelna i pozbawiona jakichkolwiek dźwięków, głosów czy interakcji społecznych.

Strażnicy stoją w ciszy, noszą wyściełane buty, aby uniknąć hałasu. Więźniowie nie słyszą niczego poza sobą. Jeśli chodzi o smak i zapach, więźnia karmi się białym jedzeniem – klasycznym, nieprzyprawionym ryżem – aby pozbawić go tych zmysłów.

Ponadto wszystkie powierzchnie są gładkie, co pozbawia je wrażenia dotyku. Więźniowie są często przetrzymywani przez miesiące, a nawet lata.

Skutki białych tortur są dobrze udokumentowane w wielu świadectwach. Zazwyczaj więźniowie ulegają depersonalizacji poprzez utratę tożsamości osobistej na dłuższe okresy izolacji; powodując halucynacje, a nawet załamania psychotyczne.

PSYCHOLOGIA TORTUR PODCZAS PRZESŁUCHAŃ.

Psychologia tortur odnosi się do psychologicznych procesów leżących u podstaw wszystkich aspektów tortur w tym relacji między sprawcą a ofiarą, natychmiastowe i długoterminowe efekty.

Sama tortura to użycie bólu fizycznego lub psychicznego do kontrolowania ofiary lub zaspokojenia niektórych potrzeb sprawcy.

Psychologiczne skutki tortur stosowanych podczas przesłuchania.

Na skutki tortur dla ofiary i sprawcy może mieć wpływ wiele czynników. Dlatego jest mało prawdopodobne, aby dostarczanie diagnostycznych kategorii objawów i zachowań miało zastosowanie w krajach o bardzo różnych osobistych, politycznych lub religijnych przekonaniach i perspektywach.

Zawsze pojawia się pytanie o zastosowanie kategorii diagnostycznych i opisów objawów lub zachowań wykształconych w społeczeństwach zachodnich do ludzi z krajów rozwijających się o bardzo różnych osobistych, politycznych lub religijnych przekonaniach i perspektywach. Jedna z najbardziej wyraźnych różnic kulturowych może wystąpić między społeczeństwami indywidualistycznymi, w których realizacja osobistych celów często ma pierwszeństwo przed potrzebami krewnych i oczekiwaniami społecznymi, a społeczeństwami kolektywistycznymi, w których potrzeby rodziny i przypisane role mają pierwszeństwo przed osobistymi preferencjami. Inną wyraźną różnicą jest wiara w późniejsze życie, w którym cierpienie w tym życiu jest nagradzane, co ujawniło się w niektórych badaniach osób, które przeżyły tortury w Azji Południowo-Wschodniej. Ofiary Tortury mają głębokie i długotrwałe skutki fizyczne i psychiczne.

Tortury to forma zbiorowego cierpienia, które nie ogranicza się do ofiary.

Członkowie rodziny i przyjaciele ofiar często są również dotknięci problemami przystosowawczymi, takimi jak wybuchy gniewu i przemoc wobec członków rodziny. Według badań tortury psychiczne i fizyczne mają podobne skutki psychiczne. Często ofiary tortur cierpią z powodu podwyższonych wskaźników: lęk depresja zaburzenie adaptacyjne zespół stresu pourazowego (PTSD) zaburzenia skrajnego stresu nieokreślone gdzie indziej (DESNOS) zaburzenia somatyczne koszmary wtargnięcie bezsenność obniżone libido zaniki pamięci zmniejszona zdolność uczenia się seksualna dysfunkcja wycofanie społeczne emocjonalna płaskość bóle głowy.

Żadna terminologia diagnostyczna nie zawiera głębokiej nieufności do innych, którą rozwinęło wiele osób, które przeżyły tortury, ani zniszczenia wszystkiego, co nadało sens ich życiu. Poczucie winy i wstydu z powodu upokorzenia podczas tortur, niezdolności do wytrzymania tego, co przeżyli, a także poczucie winy z powodu tego, że przeżyli, to powszechne problemy, które zniechęcają do ujawnienia.

Dodatkowym stresem może być niepewność co do przyszłości, jakakolwiek możliwość odesłania do kraju, w którym ocalała była torturowana oraz potencjalny brak bliskich powierników lub systemów wsparcia społecznego. Ponadto obecność izolacji społecznej, ubóstwo, bezrobocie, przystosowanie instytucjonalne i ból mogą zapowiadać wyższy poziom emocjonalnego cierpienia u ofiar, które przeżyły tortury.

PRZYKŁADOWE FIZYCZNE TECHNIKI PRZESŁUCHAŃ WZMOCNIONYCH.

- PODTAPIANIE

Podtapianie to forma tortury, w której woda jest wylewana na szmatkę zakrywającą twarz i drogi oddechowe unieruchomionego jeńca, powodując uczucie utonięcia.

W najpowszechniejszej metodzie podtapiania twarz jeńca jest przykrywana tkaniną lub innym cienkim materiałem i unieruchamiana na plecach pod kątem 10 do 20 stopni.

Oprawcy wylewają wodę na twarz przez drogi oddechowe, wywołując niemal natychmiastowy odruch wymiotny i wywołując uczucie utonięcia u jeńca. Zwykle woda jest nalewana z przerwami, aby zapobiec śmierci.

Podtapianie może powodować bardzo silny ból, uszkodzenia płuc, uszkodzenie mózgu z niedotlenienia, inne urazy fizyczne, w tym złamań spowodowanych walczy ograniczeń i trwały uraz psychiczny. Niekorzystne efekty fizyczne mogą trwać miesiącami, a skutki psychologiczne latami.

- POZYCJE STRESOWE

Więźniowie są zmuszani do stania, skuci kajdankami i ze stopami przykutymi do śruby oczkowej w podłodze (i/lub ścianie) przez ponad 40 godzin, co powoduje, że ciężar więźnia spoczywa tylko na jednym lub dwóch mięśniach. Powoduje to silny nacisk na nogi, prowadząc najpierw do bólu, a następnie do niewydolności mięśni.

- HIPOTERMIA

Więzień zostaje nagi w celi o temperaturze 10 °C i jest regularnie oblewany zimną wodą w celu zwiększenia tempa utraty ciepła z organizmu.

- UDERZENIA W BRZUCH

Mocne uderzenie otwartą dłonią w brzuch więźnia. Lekarze konsultowali się w tej sprawie, odradzali stosowanie ciosów, które mogłyby spowodować trwałe uszkodzenia wewnętrzne.

- DRŻENIE

Śledczy mocno chwyta przód koszuli więźnia i potrząsa nim.

- POLICZKOWANIE

Policzek zniewagi czyli policzek wymierzony otwartą dłonią w twarz więźnia, którego celem jest spowodowanie bólu i wywołanie strachu.

- ŁASKOTKI

Krępują albo unieruchamiają człowiekowi ręce i nogi, a potem łaskoczą piórkiem wetkniętym w nozdrza.

Aresztant cały się zwija, ma się uczucie, że świdrują człowiekowi mózg.

- KLĘCZNIK

To nie w jakimś przenośnym sensie, ale dosłownie: na kolana - i żeby nie śmiał przysiąść na piętach i żeby trzymał się prosto. Można kazać tak klęczeć przez 12 godzin, przez 24 i przez 48 - w gabinecie śledczego, albo po prostu na korytarzu.

- BOKSY / KLATKI

Więzienie zaczyna się od boksu, tzn. pudła albo szafy. Człowieka dopiero co wyrwanego spośród ludzi, jeszcze w rozbiegu, jeszcze rwącego się do wyjaśnień, do sporów, walki - zaraz po przekroczeniu więziennych progów pakuję się do skrzynki - czasem zaopatrzonej w lampę i krzesło, czasem ciemnej gdzie człowiek może tylko stać, nadto w ciasnocie, przyciśnięty drzwiami. Trzymają go tak kilka godzin, dzień, dobę. Jedni wpadają w przygnębienie - to dobra chwila do przesłuchać. Inni wpadają w złość - tym lepiej, zaraz powiedzą śledczemu coś nieprzyjemnego, obraźliwego, pozwolą sobie na nieostrożność, to tylko ułatwi rozkręcenie sprawy.

- ZAMIAST BOKSÓW

Można posadzić w korytarzu na zwykłym taborecie, wcale nie potrzeba boksów. Siedzieć tak sześć dni i nocy, tak aby aresztowany nie mógł się obejrzeć, oprzeć, ani zasnąć, ani upaść i już nie wstać więcej.

Innym wariantem jest sadzanie na wysokim taborecie, tak żeby nie dosięgał podłogi nogami bardzo ładnie wtedy puchną. Wystarczy posiedzieć tak 8-10 godzin.

Można również - już w czasie przesłuchania, posadzić aresztanta na zwykłym krześle, ale nie całkiem zwyczajnie: na samym brzeżku, na krawędzi siedzenia.

- BEZSENNOŚĆ

Brak snu (połączony z długim staniem, pragnieniem, jaskrawym światłem, strachem i niepewnością - jakich jeszcze tortur trzeba?). Niekiedy, nie kazano stać, tylko sadzano na miękkiej kanapie, na której tym bardziej chciało się spać (dyżurny strażnik siedział obok i dawał kopniaka przy każdym zmrużeniu powiek). Zaschłe spojówki, jakby kto trzymał przed samymi oczyma rozpalone żelazo. Język - spuchnięty z pragnienia i kłuje jak jeż przy najmniejszym ruchu. Konwulsyjne skurcze rżną gardło.

- METODY AKUSTYCZNE

Trzeba posadzić przesłuchiwanego o sześć-osiem metrów od biurka i kazać wszystko mówić głośno, wszystko powtarzać. Dla człowieka już zmordowanego - to wysiłek. Można też skręcić dwie tuby z kartonu i do spółki z kolegą śledczym podchodzić blisko do aresztanta - krzycząc prosto w uszy: "Przyznaj się". Aresztant na pewno jest ogłuszony, czasem traci słuch.

- METODY OPTYCZNE

Ostre światło elektryczne, zapalone całą dobę w celi, albo w boksie, gdzie siedzi aresztowany, jaskrawa żarówka, wielokrotnie mocniejsza, niż potrzeba, w małej celce o bielonych ścianach. Zapalenie powiek, to bardzo boli. A w gabinecie śledczego znowu reflektory prosto w twarz.

- METODA "NA STOJĄCO"

Kazać człowiekowi całkiem zwyczajnie stać. Można kazać stać tylko podczas przesłuchań, od tego też człowiek męczy się i złamuje. Można podczas przesłuchań dać mu usiąść, ale niech za to sobie postoi między jednym badaniem, a drugim (stawia się wartownika i strażnik ma pilnować, żeby więzień nie opierał się o ścianę, a jeśli zaśnie i zwali się na ziemię, to ma go skopać i zmusić do stania).

Czasem dość jednej doby takiego stania, żeby człowiek opadł z sił i zeznał co dusza zamarzy. Przy wszystkich tych rodzajach stania, zwykle nie dają pić po 3 - 4 - 5 dni i nocy.

- GŁODZENIE

Metoda na kij i marchewkę - najpierw głodzono przesłuchiwanego przez wiele dni, a następnie na jednym z przesłuchań postawiono na stole barszcz ukraiński, kotlet schabowy ze smażonymi kartoflami. Wtedy aresztowany podpisywał ten sam dokument, podpisania którego wypierał się przez ostatnie dni.

- BICIE

Bez zostawiania śladów. Biją gumami, kijami, pałkami, biją też podłużnymi workami z piaskiem. Bardzo boli bicie po kościach (np. kiedy śledczy kopie w goleń). Nawet po trzydziestu latach bolą wszystkie kości. Np.: przytwierdza się ręce więźnia specjalnymi uchwytami tak, żeby dłonie leżały na stole na płask - i bije się krawędzią liniału po stawach - aż człowiek zacznie wyć.

- KARCER

Jakkolwiek źle by było w celi w karcerze jest zawsze gorzej, widziana z karceru cela wydaje się rajem. Karcery są lodowate (czasem rozżarzone) - w zimnym karcerze człowiek w kalesonach musi spędzić 3-4 dni lub tydzień!! Można trzymać człowieka w karcerze w wodzie po kostki. Czasem zamykali na stojąco w wąskiej niszy - nie można zgnieść kolan i kucnąć ani rozgiąć i podnieść rąk - do tego na głowę kapie lodowata woda.

- PRZESŁUCHANIE NON-STOP

Więzień nie tylko nie śpi - ale nadto przez trzy, cztery doby jest bez przerwy przesłuchiwany przez wciąż zmieniających się śledczych.

- POZYCJE NAPRĘŻENIA

Pozycja stres, znana również jako stanowisko składania, umieszcza ludzkie ciało w taki sposób, że duża ilość masy opiera się na jednym lub dwóch mięśni. Na przykład może zostać zmuszony do stania na palcach stóp, a następnie kucania tak, aby uda były równoległe do podłoża. Powoduje to silny nacisk na nogi, prowadząc najpierw do bólu, a następnie do niewydolności mięśni.

Zmuszanie więźniów do przyjęcia takich pozycji jest techniką tortur (technika ulepszonego przesłuchania), która zdaniem zwolenników prowadzi do wyłudzenia informacji od osoby torturowanej.

- ZNIEWOLENIE UMYSŁU TRUDNĄ SYTUACJĄ FIZYCZNĄ

Niewola w trudnej sytuacji jest formą niewoli, w której osoba jest ograniczana i zmuszana do doświadczania przeciwstawnych sił zmysłowych. Domyślna pozycja ma zwykle na celu wywołanie zmęczenia mięśni, np. stanie na palcach, co zmusza badanego do wyboru bardziej bolesnej fizycznie pozycji. Na przykład mogą pozwolić sobie na obniżenie wagi i regularnie stać, zmuszając linę przyczepioną do genitaliów, aby naprężyła się i spowodowała ból.

Zniewolenie w trudnej sytuacji może również obejmować użycie pojedynczej pozycji, w której pozostawanie w bezruchu nie spowoduje żadnego dyskomfortu dla podmiotu, ale poruszanie się jego ciałem będzie ciągnąć za liny, ciężarki lub inne urządzenia, które mają powodować ból. Podmiot może być następnie łaskotany, stymulowany seksualnie lub w inny sposób zachęcany do niekontrolowanego poruszania się.

Podczas wykonywania z wieloma uległymi uczestnikami scenariusz zniewolenia w trudnej sytuacji może zmusić jednego do wybrania pozycji, która powoduje ból drugiej, którą znają i kochają.

- SZAFA

Szafa To bardzo mała cela, w niektórych więzieniach ma ona rozmiary metr na metr, w niektórych jeszcze mniejsze, bardzo ciemna i niemal całkowicie zabudowana. Powietrze dochodzi jedynie przez małą szparę w drzwiach lub suficie. Aresztanci przetrzymywani są w szafach przez długie go¬dziny, czasem związani i zakapturzeni.

Niektóre szafy mają w środku wmurowany kamienny stopień tak, że uwięzieni mogą tam jedynie siedzieć. W innych szafach nie można w ogóle usiąść ani się położyć i zatrzymani, nie mając innego wyjścia, muszą cały czas stać.

- LODÓWKA

Lodówka to cela wielkości szafy. Także jest w niej ciemno, a dodatkowo panują skrajnie niskie temperatury.

- BANAN

Szczególnie brutalną metodą jest tzw. „banan”, czyli sposób krępowania przyjęty w Strefie Gazy, jak również w większości ośrodków na Zachodnim Brzegu. Są dwie metody określane tym mianem. Jedna polega na przywiązaniu nóg podejrzanego do przednich nóg taboretu, a następnie przywiązaniu jego rąk do tylnych nóg taboretu. Druga polega na przywiązaniu dłoni aresztanta do jego nóg w taki sposób, że całe jego ciało jest wygięte w łuk. Tak skrępowane ciało przyjmuje kształt banana, będąc wystawionym i podat¬nym na ciosy przesłuchujących.

- AL-SZABAH

Standardowa forma przyjęcia do więzienia polega na wielogodzinnym przetrzymywaniu aresztanta związanego, bez wody i pożywienia, czasem na zewnątrz, niezależnie od pogody.

Jest to sposób na wstępne „przygotowanie” zatrzymanego.

Szczególna technika znana jako "al-Szabah" to standard w każdym ośrodku przesłuchań. Żołnierze, policjanci bądź służba więzienna związują ręce oskarżonego z tyłu i nad gło¬wą. W większości ośrodków skrępowane ręce przywiązuje się dodatkowo do rur bądź prętów osadzonych w ścianie. Dłonie wywindowane są z reguły tak wysoko, że jednostce trudno jest ustać na własnych nogach, które także są skrępowane. Dodatkowo więzień ma zwykle zawiązane oczy bądź głowę zakrytą kapturem. „Al-Szabah” trwa 5-6 godzin pomiędzy sesjami przesłuchań, lub przez 12 godzin w nocy.

- RĘCE W GÓRZE

Kara „Ręce do góry” jest postawą stresową podawaną jako kara w szkołach na subkontynencie indyjskim (Indie, Bangladesz, Nepal, Sri Lanka, Pakistan). W tej karze każe się na pewien czas podnieść ręce nad głowę.

Odbiorcy kary nie wolno złożyć rąk nad głową, a jeśli to zrobi, czas kary może zostać wydłużony. Pozycja z rękami w górze staje się bolesna w ciągu dziesięciu lub piętnastu minut. Kara jest zwykle wymierzana jednorazowo na 30 minut lub dłużej. Czasami trzeba trzymać jedną nogę razem z rękami. Uczniowi nie wolno zmieniać nóg. Jak każda inna kara, kara Hands Up ma długoterminowe skutki. Ramiona pozostają bolesne przez około tydzień.

Nauczyciele uważają to za dobrą karę, aby przypomnieć uczniom, co zrobili źle, a ból sprawia, że pamiętają, za co zostali ukarani i lepiej naprawiają swoje postępowanie.

- MUROWANIE

Murowanie jest metodą tortur stosowaną przez CIA, w której szyję osoby otacza się kołnierzem, a następnie używa się jej do uderzenia o ścianę. Według informacji zebranych przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża od sześciu zatrzymanych, „murowanie” oznaczało „bicie obrożą”, przynajmniej w jednym przypadku, o betonową ścian.

- ODRZUTOWIEC

Pozycja odrzutowca, zwana również krzesłem kapitańskim, jest formą męki fizycznej stosowanej w przypadkach, gdy oprawca nie jest w stanie lub nie chce wymierzyć podmiotowi kar cielesnych.

Odbiorca jest zmuszony do oparcia pleców o ścianę lub słup i umieszczenia stóp w odległości około osiemnastu cali od podstawy przedmiotu. Stopy są zwykle trzymane blisko siebie. Pacjent musi następnie ześlizgnąć się po ścianie lub słupie, aż jego uda będą równoległe do podłoża, tak aby profilem przypominał osobę siedzącą na krześle. Mogą również być zmuszeni do przesunięcia stóp do tyłu, aż ich golenie i uda będą ustawione pod kątem prostym do siebie, co powoduje, że naprężenia stawów kolanowych i mięśni ud są znacznie większe.

Wariacje obejmują umieszczanie ciężaru na głowie lub udach badanego lub zmuszanie go do trzymania rąk prosto przed sobą, być może z ciężarem trzymanym w dłoniach. Rezultatem jest coraz większy ból mięśni ud, a także kolan i kostek. Korzyścią dla sprawcy jest to, że ten rodzaj kary powoduje ból bez żadnych trwałych śladów lub we wszystkich, z wyjątkiem najbardziej ekstremalnych, trwałych uszkodzeń poddanych.

W Indiach ta metoda karania jest często nazywana krzesłem i była lub jest stosowana w korygowaniu młodocianych przestępców.

- STRAPPADO

Strappado, znany również jako Corda, jest formą tortury którym ręce ofiary są związane za plecami i zawieszone liny przyczepionej do nadgarstków, zazwyczaj skutkuje przemieszczona ramionach.

Do ciała można dodawać ciężary, aby spotęgować efekt i zwiększyć ból. Ten rodzaj tortur zwykle nie trwał dłużej niż godzinę bez odpoczynku, ponieważ prawdopodobnie skutkowałby śmiercią. Inne nazwy strappado to „odwrócone wiszące” i „palestyńskie wiszące” oraz il tormento della corda.

Właściwe strappado powoduje trwałe widoczne uszkodzenia. Ból i opór różnią się w zależności od osoby, na ogół ze względu na wagę osoby lub przywiązany ciężar.

Istnieją trzy warianty tej tortury.

=> W pierwszym ofiary mają ręce związane za plecami; następnie przywiązuje się dużą linę do nadgarstków i przeciąga przez bloczek, belkę lub hak na dachu. Oprawca ciągnie tę linę, aż ofiara zwisa z ramion. Ponieważ ręce są związane za plecami ofiary, spowoduje to bardzo silny ból i możliwe zwichnięcie ramion. Całkowity ciężar ciała badanego jest następnie podtrzymywany przez rozciągnięte i obrócone wewnętrznie oczodoły barkowe. Chociaż technika ta nie wykazuje urazów zewnętrznych, może powodować długotrwałe uszkodzenie nerwów, więzadeł lub ścięgien. Technika ta zazwyczaj powoduje uszkodzenie splotu ramiennego, prowadzące do paraliżu lub utraty czucia w ramionach.

=> Druga odmiana, znana jako squassation, jest podobna do pierwszej, ale dodaje się serię upadków, co oznacza, że ofiara może upaść, dopóki jej upadek nie zostanie nagle powstrzymany przez linę. Oprócz uszkodzeń spowodowanych zawieszeniem, bolesne szarpnięcie spowodowałoby duże obciążenie wyciągniętych i wrażliwych ramion, prowadząc do złamania barków.

=> W trzecim wariancie ręce ofiary są związane z przodu. Ofiara jest również zawieszona na rękach, ale kostki są związane i przywiązuje się do nich duży ciężar. Spowoduje to ból i ewentualne uszkodzenia nie tylko ramion, ale także nóg i bioder.

- MURGA

Murga (pisane również jako Murgha) to pozycja stresowa stosowana jako kara cielesna głównie w częściach subkontynentu indyjskiego (w szczególności w północnych Indiach, Pakistanie i Bangladeszu).

Stosowany jest przede wszystkim w placówkach oświatowych woec uczniów obu płci, zwykle przez nauczycielki, a czasami przez policję jako doraźna, nieformalna kara za drobne przestępstwa. Kara jest zwykle wymierzana w widoku publicznym, w celu powstrzymania przestępstwa poprzez zadawanie bólu, powstrzymanie nawrotu przestępstwa poprzez zawstydzenie sprawcy i danie zbawiennego przykładu innym.

Słowo murga oznacza koguta w hindi, urdu i bengalskim. Ukarany przyjmuje pozycję podobną do koguta, kucając, a następnie zakładając ręce za kolana i mocno trzymając za uszy.

- KAPTUR

Kaptur to zakładanie kaptura na całą głowę więźnia. Kaptur jest powszechnie uważany za formę tortur; jeden z prawników uważa, że kapturowanie więźniów jest pogwałceniem prawa międzynarodowego, w szczególności Trzeciej i Czwartej Konwencji Genewskiej, które wymagają humanitarnego traktowania osób znajdujących się pod opieką lub fizyczną kontrolą sił wroga.

Zakapturzanie jest również potencjalnie niebezpieczne, zwłaszcza gdy więźniowi są również związane ręce. Jest uważany za akt tortur, gdy jego głównym celem jest deprywacja sensoryczna podczas przesłuchania; powoduje „dezorientację, izolację i strach”.

Według Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża kaptur ma na celu uniemożliwienie ludziom widzenia i dezorientację, a także swobodne oddychanie. Kaptur jest czasami używany w połączeniu z biciem, aby zwiększyć niepokój o to, kiedy i gdzie padną ciosy. Kaptur pozwala również przesłuchującym zachować anonimowość, a tym samym działać bezkarnie. Co więcej, jeśli grupa więźniów jest zakapturzona, śledczy może ich rozgrywać przeciwko sobie, udając np., że niektórzy z nich współpracują, czego więźniowie nie będą mogli zweryfikować.

TORTURY WODNE.

Tortury wodne obejmują różne techniki wykorzystujące wodę do wyrządzenia fizycznej lub psychicznej krzywdy ofierze jako formę tortur lub egzekucji.

Oto wybrane przykłady:

- WYMUSZONE SPOŻYCIE

W tej formie tortur wodnych woda jest wtłaczana do gardła i do żołądka. Zatrucie wodą może wynikać z picia zbyt dużej ilości wody.

- KAPANIE

Kapiąca woda to tortura opisana przez Hipolita de Marsiliis w XVI wieku, która miała doprowadzać ofiarę do szaleństwa z powodu stresu, jaki wywołała woda kapiąca przez bardzo długi czas na część czoła. Może również charakteryzować się niespójnym wzorem kapania wody. Nie ma opinii ekspertów na temat prawdziwej przyczyny tortur w tej metodzie.

Podsumowując, należy dodać, że wszystkie opisane powyżej metody stosowane jako elementy wzmacniające przesłuchanie stanowią nielegalne / niedozwolone techniki i metody przesłuchań.

Nie trzeba chyba tego dodawać, ale pro forma i dla porządku dodam, że wszystkie opisane w tym dziale metody wydobywania zeznań podczas przesłuchania traktować należy jako tortury i wszystkie jako takie są niedopuszczalnymi i nielegalnymi metodami przesłuchań, a osoby je stosujące podlegają odpowiedzialności karnej.

Także skuteczność wielu z tzw. wzmocnionych technik przesłuchań częstokroć okazywała się wątpliwa, szczególnie niewłaściwie stosowanych, przymuszając osoby niewinne do przyznania się do winy lub składania innych nieprawdziwych zeznań zadowalających śledczego tylko po to aby uniknąć dalszych cierpień.

Istotą „tortury fizycznej” podczas przesłuchania nie jest zdobycie przewagi fizycznej nad przesłuchiwanym, ta już jest, ale zdobycie przewagi psychicznej nad jego umysłem. Środki oddziaływania fizycznego mogą być drogą do tego celu, ale nigdy celem. Ich stosowanie wymaga nie tylko umiejętności technicznych zastosowania danej metody ale i wiedzy o samym badanym (np. stan zdrowia fizycznego i psychicznego) oraz znajomości psychologii. W przeciwnym razie stają się bezsensownymi torturami zagrażającymi życiu przesłuchiwanego.

Wartość przesłuchiwanego mierzy się wartością składanych przezeń zeznań. Nieumiejętne przesłuchiwanie niszczy przesłuchiwanego jako źródło informacji.